ปฐมนิเทศ – ปัจฉิมนิเทศ (บาลีวันละคำ 182)
ปฐมนิเทศ – ปัจฉิมนิเทศ
(บาลีไทย – ศัพท์บัญญัติ)
“ปฐมนิเทศ” อ่านตามหลักภาษาไทยว่า ปะ-ถม-มะ-นิ-เทด
“ปัจฉิมนิเทศ” อ่านตามหลักภาษาไทยว่า ปัด-ฉิม-มะ-นิ-เทด
ปฐม + นิเทศ = ปฐมนิเทศ
ปัจฉิม + นิเทศ = ปัจฉิมนิเทศ
“ปฐม” บาลี (ฐ ฐาน ไม่มีเชิง) อ่านว่า ปะ-ถะ-มะ แปลว่า ที่หนึ่ง, ขึ้นหน้าที่สุด, ก่อน, ชั้นต้น, เบื้องต้น, ครั้งแรก, เร็วๆ นี้, ใหม่ๆ, เพิ่งจะ
“ปัจฉิม” บาลีเขียน “ปจฺฉิม” อ่านว่า ปัด-ฉิ-มะ แปลว่า หลังที่สุด, อยู่ข้างหลัง, สุดท้าย, รั้งท้าย, ทางตะวันตก, (ในแง่คุณภาพ) ต่ำที่สุด, เลวที่สุด
“นิเทศ” บาลีเขียน “นิทฺเทส” อ่านว่า นิด-เท-สะ แปลว่า คำแสดง, คำจำแนกอธิบาย, คำไขความ, ชี้แจง, อธิบาย, ระบุ, กำหนด, แสดงออก
ปฐม, ปจฺฉิม, นิทฺเทส เป็นบาลีทุกคำ แต่ ปฐมนิเทศ – ปัจฉิมนิเทศ ไม่มีใช้ในภาษาบาลี จึงเป็นบาลีไทย คือเอาคำบาลีมาบัญญัติใช้ในภาษาไทย
“ปฐมนิเทศ” บัญญัติเทียบภาษาอังกฤษว่า orientation = การอบรมเพื่อชี้แนะแนวทางการปฏิบัติเบื้องต้นในการศึกษาหรือการทำงาน
“ปัจฉิมนิเทศ” บัญญัติเทียบภาษาอังกฤษว่า post training = การให้คำแนะนำเมื่อจบการศึกษา
สำหรับชาวพุทธ : การรับไตรสรณคมน์และรับศีลห้า พอเทียบได้กับ “ปฐมนิเทศ”
แต่สำหรับชาวโลก : พระดำรัสสุดท้ายของพระพุทธเจ้าก่อนจะปรินิพพานว่า “วยธมฺมา สงฺขารา อปฺปมาเทน สมฺปาเทถ – สังขารทั้งหลายมีความเสื่อมสลายไปเป็นธรรมดา จงยังประโยชน์ตนและประโยชน์ผู้อื่นให้ถึงพร้อม ด้วยความไม่ประมาทเถิด”
นี่คือ “ปัจฉิมนิเทศ”
บาลีวันละคำ (182)
6-11-55
ปฐม = ปฐม, ก่อน, เบื้องต้น, ครั้งแรก (ปุพฺพ อคฺค อาทิ) (ศัพท์วิเคราะห์)
– อาทิมฺหิ ปฐียเต อุจฺจารียเตติ ปฐมํ สิ่งอันเขาพูดขึ้นในเบื้องต้น
ปฐฺ ธาตุ ในความหมายว่าพูด, กล่าว อม ปัจจัย
– อุตฺตมภาเวน ปฐียเต อุจฺจารียเตติ ปฐมํ บทอันเขาสวดโดยเป็นบทที่สูงสุด
ปฐฺ ธาตุ ในความหมายว่าสวด อม ปัจจัย
– อาทิมฺหิ ปถียเต สงฺขฺยียเตติ ปฐมํ สิ่งอันเขานับในเบื้องต้น
ปถฺ ธาตุ ในความหมายว่านับ อม ปัจจัย, แปลง ถ เป็น ฐ
ปฐม (บาลี-อังกฤษ)
(คุณ.) [เวท. ปฺรถม, เทียบ Av. fratama; เวท. ปฺรตรํ ต่อไปข้างหน้า, Gr. การสร้างรูป คุณ. ชั้นอติวิเสส จาก บุรพบท *pro, สัน. ปฺร ฯลฯ ดู ป- Ved. prathama, cp. Av. fratəma; also Ved. prataraŋ further, Gr. pro/teros superl. formation fr. prep. *pro, Sk. pra etc. see pa-]
ปูรณ. “ที่หนึ่ง”, ในความหมายดังต่อไปนี้ num. ord. “the first,” in foll. meanings:
– (1) ที่หนึ่ง, ขึ้นหน้าที่สุด, ก่อน the first, foremost, formerสุตฺ.นิ.93,436,1031; ชา.2/110; ขุ.อ.1/192; ธ.อ.3/5,196 (-วย, แตกต่างกันกับ มชฺฌิม และ ปจฺฉิม -vaya, contrasted with majjhima & pacchima); เปต.อ.5,13,56.
นปุ. กรรม.กา. ปฐม- ชั้นต้น, เป็นครั้งแรก nt. acc. paṭhamaŋ at first, for the first time วิ.1/16; ที.2/14; ธ.158; ชา.1/222; 2/103,153; มีบ่อยในฐานเป็นส่วนแรกของสมาส –, หมายถึง “ครั้งแรก” หรือ “เร็ว ๆนี้, ใหม่ ๆ, เพิ่ง” often as first part of cpd. ˚ — , meaning either “first” or “recently, newly, just” วิ.1/1 (-อาภิสมฺพุทฺธ เพิ่งบรรลุความเป็นพระพุทธเจ้า -âbhisambuddha having just attained Buddhaship); ที.3/253 (-อาภินิพฺพตฺต -âbhinibbatta), สุตฺ.นิ.420 (-อุปฺปตฺติก “ในความเป็นหนุ่มครั้งแรกของเขา” -uppattika “in his first youth”); ชา.3/394 (-อุคฺคต เกิดขึ้นใหม่ ๆ -uggata newly sprung up).
– การสร้างรูปคุณ. ชั้นวิเสส ขั้นที่สอง คือ ปฐมตร, เฉพาะที่เป็น ก.วิ. -ตรํ โดยเร็วที่สุด, ก่อนอื่นทั้งหมด, เร็วเท่าที่เป็นไปได้ A second compar. formation is paṭhamatara, only as adv. ˚ŋ at the (very) first, as early as possible, first of all วิ.1/30; ชา.6/510; ธ.อ.1/138; วิมาน.อ.230; เปต.อ.93.
ปจฺฉิม (บาลี-อังกฤษ)
หลังที่สุด, อยู่ข้างหลัง, หลัง, สุดท้าย (ตรงข้าม ปุริม), รั้งท้าย
ทางตะวันตก (ตรงข้าม ปุริม หรือ ปุรตฺถิม)
ต่ำที่สุด, เลวที่สุด (ในแง่คุณภาพ)
นิทฺเทส ป. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
การชี้แจ้ง, การแสดงออก, การจำแนกออกพรรณนา, การแนะนำ.
นิทฺเทส (จาก นิทฺทิสติ) (บาลี-อังกฤษ)
แสดงให้เห็นความแตกต่าง, ชี้แจง, อธิบาย, ระบุ, กำหนด, แสดงออก, หมายถึง
ปฐม (ประมวลศัพท์)
ที่หนึ่ง, ทีแรก, เบื้องต้น
นิทเทส (ประมวลศัพท์)
คำแสดง, คำจำแนกอธิบาย, คำไขความ (พจนานุกรม เขียน นิเทศ)
นิเทศ
(แบบ) น. คําแสดง, คําจําแนกออก.ก. ชี้แจง, แสดง, จําแนก. (ป. นิทฺเทส; ส. นิรฺเทศ).
ปฐมนิเทศ
[ปะถมมะ-, ปะถม-] น. การแนะนําชี้แนวเพื่อการศึกษาและการทํางานในเบื้องต้น.
ปัจฉิม, ปัจฉิม-
[ปัดฉิม, ปัดฉิมมะ-] ว. ตะวันตก; ภายหลัง, ทีหลัง, ข้างหลังสุด. (ป. ปจฺฉิม).
ปัจฉิมโอวาท (ประมวลศัพท์)
คำสอนครั้งสุดท้าย หมายถึง ปัจฉิมวาจา คือ พระดำรัสสุดท้ายของพระพุทธเจ้าก่อนจะปรินิพพานว่า “วยธมฺมา สงฺขารา อปฺปมาเทน สมฺปาเทถ” แปลว่า “สังขารทั้งหลาย มีความเสื่อมสลายไปเป็นธรรมดา ท่านทั้งหลายจง (ยังประโยชน์ตนและประโยชน์ผู้อื่น) ให้ถึงพร้อม ด้วยความไม่ประมาทเถิด”