ขันติ ในมงคลสูตร (บาลีวันละคำ 3,309)

ขันติ ในมงคลสูตร

มีความอดทน 

คำในพระสูตร: ขนฺตี จ (ขัน-ตี จะ) 

“ขันติ” อ่านว่า ขัน-ติ

“ขันติ” เขียนแบบบาลีเป็น “ขนฺติ” อ่านว่า ขัน-ติ รากศัพท์มาจาก ขมฺ (ธาตุ = อดทน) + ติ ปัจจัย, แปลง ติ เป็น นฺติ, ลบ มฺ ที่สุดธาตุ (ขมฺ > ข)

: ขมฺ > ข + ติ > นฺติ : ข + นฺติ = ขนฺติ 

หรือจะว่าอีกนัยหนึ่ง ขมฺ (ธาตุ = อดทน) + ติ ปัจจัย, แปลง มฺ ที่สุดธาตุเป็น นฺ (ขมฺ > ขนฺ) 

: ขมฺ + ติ = ขมติ > ขนฺติ 

“ขนฺติ” (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “กิริยาที่อดทนได้” หมายถึง ความอดทน, ความอดกลั้น, การให้อภัย (patience, forbearance, forgiveness)

บาลี “ขนฺติ” สันสกฤตเป็น “กฺษานฺติ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“กฺษานฺติ : (คำนาม) ความเพียร; ความอดกลั้น, ความอดทน; patience; forbearance; endurance.” 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า – 

“ขันติ, ขันตี : (คำนาม) ความอดกลั้นต่อสิ่งที่ไม่พอใจ, ความอดทน. (ป. ขนฺติ = ความอดทน เป็นบารมี ๑ ในบารมี ๑๐).”

ต่อมา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับแก้ใหม่เป็นดังนี้ – 

“ขันติ, ขันตี : (คำนาม) ความอดกลั้นต่อสิ่งที่ไม่พอใจ, ความอดทน. (ป. ขนฺติ ว่า ความอดทน เป็นบารมี ๑ ในบารมี ๑๐).”

ขอเชิญชวนให้สังเกตว่า พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับแก้ตรงไหน?

ข้อความในวงเล็บ พจนานุกรมฯ ฉบับ 2542 บอกว่า “ขนฺติ = ความอดทน” 

พจนานุกรมฯ ฉบับ 2554 แก้เป็น “ขนฺติ ว่า ความอดทน” 

พจนานุกรมฯ ฉบับ 2542 ใช้เครื่องหมาย =

พจนานุกรมฯ ฉบับ 2554 แก้เครื่องหมาย = เปลี่ยนเป็นคำว่า “ว่า”

เล็กๆ น้อยๆ แต่มีความหมาย บอกถึงความละเอียดถี่ถ้วนในการปรับแก้

……………

ในทางวิชาการ ท่านว่าคุณธรรมเหล่านี้เป็นองค์ประกอบอย่างหนึ่งของ ขันติ (เมื่อมีขันติ ก็จะมีคุณธรรมเหล่านี้แฝงอยู่ด้วยเสมอ) กล่าวคือ :

(1) เมตตา = ความรัก (love) 

(2) ตีติกขา = ความอดกลั้น (forbearance) 

(3) อวิหิงสา = ความไม่เบียดเบียน (tolerance) 

(4) อักโกธะ = ความไม่โกรธ (meekness) 

(5) โสรัจจะ = ความสงบเสงี่ยม, ความว่านอนสอนง่าย (docility, tractableness) 

(6) มัททวะ = ความสุภาพอ่อนโยน (gentleness)

ในทางปฏิบัติ ท่านนิยมใช้ขันติใน 3 ทาง คือ –

(1) ทนลำบาก คือทนต่ออาการเจ็บป่วยไม่สบายต่างๆ

(2) ทนตรากตรำ คือทนต่อหนาวร้อนในการทำกิจการงาน

(3) ทนเจ็บใจ คือทนต่อกิเลสที่เกิดขึ้นในใจตน

……………

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ข้อ [326] ขยายความ “ขันติ” ไว้ว่า –

“ขันติ (ความอดทน คือ อดทนต่องานที่ตรากตรำ ถึงจะลำบากกายน่าเหนื่อยหน่ายเพียงไร ก็ไม่ท้อถอย ถึงจะถูกยั่วถูกหยันด้วยคำเสียดสีถากถางอย่างใด ก็ไม่หมดกำลังใจ ไม่ยอมละทิ้งกรณีย์ที่บำเพ็ญโดยชอบธรรม — Khanti: patience; forbearance; tolerance).”

……………

ขยายความ :

มงคลข้อที่ 27 ในมงคล 38 ตามนัยแห่งมงคลสูตร คำบาลีในพระสูตรว่า “ขนฺตี จ” (ขัน-ตี จะ) แปลว่า “ความอดทน ประการหนึ่ง” 

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [353] มงคล 38 บอกไว้ว่า –

27. ขนฺตี จ (มีความอดทน — Khanti: patience; forbearance; tolerance)

…………..

ในคัมภีร์ท่านแสดงอานิสงส์ของ “ขันติ = ความอดทน” ไว้ดังนี้ –

…………..

เอวํ  อธิวาสนกฺขนฺติยา  ยุตฺโต  ปุคฺคโล  ยถาวุตฺเต  คุเณ  อธิคญฺฉิ.  ตสฺมาสฺส  สา  ขนฺติ  ยถาวุตฺตคุณานญฺเจว  ปสํสสฺส  จ  อธิคมเหตุโต  มงฺคลนฺติ  เวทิตพฺพา.  ตาทิโส  หิ  ปุคฺคโล  อิสิเทวตาพุทฺเธหิ  ปสํสนีโย  โหติ. 

บุคคลผู้ประกอบด้วยอธิวาสนขันติบรรลุคุณตามที่กล่าวแล้วอย่างนี้. เพราะฉะนั้น ขันติของบุคคลนั้นพึงทราบว่าเป็นมงคล เพราะเป็นเหตุแห่งการบรรลุคุณตามที่กล่าวแล้วและเป็นเหตุให้ได้รับความสรรเสริญ. ด้วยว่าบุคคลเช่นนั้นย่อมเป็นผู้อันฤษี เทพดา และพระพุทธเจ้าพึงสรรเสริญ.

ที่มา: มังคลัตถทีปนี ภาค 2 ข้อ 426 หน้า 332

…………..

ดูก่อนภราดา!

: วิ่งเข้าสู้กับอุปสรรคจนยืนไม่ไหว

: ดีกว่ายังยืนได้ แต่ยืนเฉยอยู่กับที่

—————–

#บาลีวันละคำ (3,309) (ชุดมงคล 38)

4-7-64 

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย