โสวจัสสตา (บาลีวันละคำ 3,310)

โสวจัสสตา

พูดกันง่าย

คำในพระสูตร: โสวจสฺสตา (โส-วะ-จัด-สะ-ตา) 

“โสวจัสสตา” อ่านว่า โส-วะ-จัด-สะ-ตา

“โสวจัสสตา” เขียนแบบบาลีเป็น “โสวจสฺสตา” อ่านว่า โส-วะ-จัด-สะ-ตา รากศัพท์มาจาก สุ + วจ + ตา

(๑) “สุ”

เป็นคำอุปสรรค (คำที่ใช้ประกอบข้างหน้าคำนามหรือกริยาให้มีความหมายยักเยื้องออกไป) นักเรียนบาลีท่องจำกันว่า “สุ = ดี, งาม, ง่าย”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายของ “สุ-” ไว้ว่า well, happily, thorough (ดี, อย่างมีสุข, ทั่วถึง)

(๒) “วจ”

บาลีอ่านว่า วะ-จะ รากศัพท์มาจาก วจฺ (ธาตุ = กล่าว) + อ (อะ) ปัจจัย

: วจฺ + อ = วจ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “คำอันเขากล่าว” หมายถึง คำพูด, การเปล่งเสียง, ถ้อยคำ, การร้องเรียก (speaking, utterance, word, bidding)

(๓) “ตา” 

เป็นปัจจัยตัวหนึ่ง ในบาลีไวยากรณ์อยู่ในส่วนที่เรียกว่า “ตัทธิต” (ตัด-ทิด) ตา-ปัจจัยเป็นปัจจัยในภาวตัทธิต แทนศัพท์ว่า “ภาว” (ความเป็น) ใช้ต่อท้ายศัพท์ ทำให้เป็นคำนาม แปลว่า “ความเป็น–” เทียบกับภาษาอังกฤษก็คล้ายกับ -ness -ation หรือ -ity นั่นเอง เช่น –

happy แปลว่า สุข สบาย 

happiness แปลว่า ความสุข 

การประสมคำ :

๑ สุ + วจ = สุวจ แปลว่า “ผู้อันเขาพึงกล่าวได้โดยง่าย” ใช้เป็นคุณศัพท์ หมายถึงบุคคลที่ว่าง่าย, นิ่มนวล (compliant, meek)

๒ สุวจสฺส ภาโว = ภาวะแห่งผู้อันเขาพึงกล่าวได้โดยง่าย ลง ตา ปัจจัย และไม่ลบวิภัตติที่ สุวจสฺส (สุวจ แจกด้วยวิภัตตินามที่หก (ฉัฏฐีวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น สุวจสฺส), แปลง อุ ที่ สุ เป็น โอ 

: สุวจสฺส + ตา = สุวจสฺสตา > โสวจสฺสตา แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะแห่งผู้อันเขาพึงกล่าวได้โดยง่าย” หมายถึง ความเป็นผู้ว่าง่ายสอนง่าย

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “โสวจสฺสตา” ว่า gentleness, suavity (ความสุภาพ, ความละมุนละไม) 

หมายเหตุ : รูปศัพท์ “โสวจสฺสตา” ที่ว่ามาในข้อ ๒ นี้ เป็นการอธิบายโดยอัตโนมัติคือความเข้าใจส่วนตัว 

ในคัมภีร์ (มังคลัตถทีปนี ภาค 2 ข้อ 435 หน้า 340) ท่านแสดงรูปศัพท์คำชุดนี้ไว้ว่าแบ่งเป็น 3 คำ คือ “สุวโจ  โสวจสฺสํ  โสวจสฺสตา” ผู้เขียนบาลีวันละคำไม่มีตำราอยู่ใกล้มือที่จะอธิบายได้ว่าทำไม “สุวโจ” หรือ “สุวจ” จึงกลายเป็น “โสวจสฺสํ” จึงอธิบายโดยอัตโนมัติไปทีก่อน นักเรียนบาลีท่านใดมีตำราอยู่ใกล้มือ ถ้าจะกรุณาเข้ามาช่วยบูรณาการ ก็จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง

อภิปราย :

มีข้อที่ควรทำความเข้าใจเกี่ยวกับความหมายของ “โสวจสฺสตา” กล่าวคือ ความเป็นผู้ว่าง่ายสอนง่ายในที่นี้เล็งถึงความสัมพันธ์ระหว่างผู้ใหญ่กับผู้น้อย คือผู้แนะนำฝ่ายหนึ่ง และผู้รับคำแนะนำอีกฝ่ายหนึ่ง เป็นความสัมพันธ์ฉันมิตร เช่น ระหว่างพ่อแม่กับลูก ครูบาอาจารย์กับศิษย์เป็นต้น ไม่ใช่ระหว่างผู้ปกครองกับผู้อยู่ใต้ปกครอง

ผู้ปกครองกับผู้อยู่ใต้ปกครองนั้น มี “อำนาจ” เป็นเครื่องมืออยู่แล้ว ว่าง่ายหรือว่ายากจึงไม่ใช่ปัญหา ว่ายากก็ใช้อำนาจปราบลงได้

แต่ผู้แนะนำกับผู้รับคำแนะนำไม่มีอำนาจแบบนั้น ผู้แนะนำไม่ได้มีความประสงค์จะให้ผู้รับคำแนะนำมาอยู่ใต้อำนาจ ยอมให้บังคับกดขี่ ไม่ยอมให้แข็งข้อ แบบนั้นไม่ใช่ความประสงค์ในการมีสัมพันธ์กัน ดังนั้น ถ้าผู้รับคำแนะนำไม่ยินยอมพร้อมใจที่จะฟังคำแนะนำ เช่นอ้างว่า”ข้าพเจ้ารู้จักผิดชอบชั่วดีได้ด้วยตัวเอง ใครไม่ต้องมาสอน” ผู้แนะนำก็ไม่มีอำนาจอะไรที่จะไปบังคับได้ การถ่ายทอดความดีความงามความรู้ก็ย่อมทำไม่ได้ ผู้รับคำแนะนำก็เสียประโยชน์ไปเอง 

คุณสมบัติสำคัญของผู้รับคำแนะนำก็คือ “โสวจสฺสตา” ท่านแปลตามศัพท์ว่า “ความเป็นผู้ว่าง่ายสอนง่าย” ซึ่งไม่ได้แปลว่าให้ยอมอยู่ใต้อำนาจ ยอมให้กดขี่แต่โดยดี แต่หมายถึงให้มีใจกว้างยอมฟังคำแนะนำเพื่อประโยชน์ของผู้ฟังนั่นเอง

ในคัมภีร์ท่านยกลักษณะตรงกันข้าม คือ “ความเป็นผู้ว่ายากสอนยาก” มาแสดงเทียบให้เห็น ดังนี้ – 

…………..

ทุกฺขํ  วโจ  เอตสฺมึ  วิปฺปฏิกูลคฺคาหิมฺหิ  วิปฺปจฺจนีกสาเต  อนาทเร  ปุคฺคเลติ  ทุพฺพโจ.  ตสฺส  กมฺมํ  โทวจสฺสํ.  ตสฺส  ภาโว  โทวจสฺสตา. 

การว่ากล่าวได้ยากในบุคคลผู้ถือรั้น ผู้ยินดีในการขัดคอ ผู้ไม่เอื้อเฟื้อนั้นมีอยู่ เหตุนั้น บุคคลนั้นจึงชื่อว่าเป็นผู้ว่ายาก. กรรมของบุคคลผู้ว่ายากนั้นชื่อว่า โทวจสฺสํ. ภาวะแห่งกรรมของบุคคลผู้ว่ายากนั้นชื่อว่า โทวจสฺสตา.

ที่มา: มังคลัตถทีปนี ภาค 2 ข้อ 435 หน้า 340

…………..

ขยายความ :

มงคลข้อที่ 28 ในมงคล 38 ตามนัยแห่งมงคลสูตร คำบาลีในพระสูตรว่า “โสวจสฺสตา” (โส-วะ-จัด-สะ-ตา) แปลว่า “ความเป็นผู้ว่าง่ายสอนง่าย” 

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [353] มงคล 38 บอกไว้ว่า –

28. โสวจสฺสตา (เป็นผู้ว่าง่ายสอนง่าย, พูดกันง่าย ฟังเหตุผล — Sovacassatā: amenability to correction; being easy to admonish)

…………..

ในคัมภีร์ท่านแสดงอานิสงส์ของ “โสวจัสสตา = ความเป็นผู้ว่าง่ายสอนง่าย” ไว้ดังนี้ –

…………..

สา  สพฺรหฺมจารีนํ  สนฺติกา  โอวาทานุสาสนีปฏิลาภเหตุโต  โทสปฺปหานคุณาธิคมเหตุโต  จ  มงฺคลนฺติ  วุจฺจติ. 

ความเป็นผู้ว่าง่ายนั้นพระผู้มีพระภาคตรัสว่าเป็นมงคล เพราะเป็นเหตุแห่งการได้โอวาทานุสาสนีจากสำนักของเพื่อนพรหมจารีทั้งหลาย และเพราะเป็นเหตุแห่งการบรรลุคุณคือการกำจัดข้อเสียหายออกไปเสียได้.

ที่มา: มังคลัตถทีปนี ภาค 2 ข้อ 439 หน้า 342

…………..

ดูก่อนภราดา!

: บัณฑิตสมัยก่อน ได้รับการสั่งสอนให้รู้จักผิดชอบชั่วดี

: บัณฑิตสมัยนี้ ยอมให้สอนได้เฉพาะเรื่องวิชาการ

—————–

#บาลีวันละคำ (3,310) (ชุดมงคล 38)

5-7-64 

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย