อะนีฆา (บาลีวันละคำ 3,367)
อะนีฆา (ชุดพรหมวิหารภาวนา)
“อย่าได้มีความทุกข์กายทุกข์ใจเลย”
“อะนีฆา” เขียนแบบบาลีเป็น “อนีฆา” อ่านว่า อะ-นี-คา รูปคำเดิมหรือรากศัพท์มาจาก น + นีฆ
(๑) “น”
บาลีอ่านว่า นะ เป็นคำจำพวก “นิบาต” คำจำพวกนี้ไม่แจกด้วยวิภัตติปัจจัย คือคงรูปเดิมเสมอ อาจเปลี่ยนรูปโดยวิธีสนธิกับคำอื่นบ้าง แต่คงถือว่าเป็นคำเดิมเพราะเวลาแปลต้องแยกคำออกเป็นคำเดิมเสมอ
นักเรียนบาลีมักท่องจำรวมกับคำอื่นในกลุ่มเดียวกันว่า –
…………..
น (นะ) =ไม่
โน = ไม่
มา = อย่า
ว (วะ) = เทียว
…………..
“น” เป็นนิบาตบอกความปฏิเสธ แปลว่า ไม่, ไม่ใช่ (no, not)
หมายเหตุ: รูปศัพท์ที่ตาเห็นคือ “อนีฆา” ควรจะบอกว่า รากศัพท์มาจาก อ (อะ) + นีฆา แต่เนื่องจาก อ (อะ) ในที่นี้ไม่ใช่ศัพท์เดิมที่มีอยู่จริง หากแต่เป็นคำที่แปลงมาจาก “น” (นะ) อีกทีหนึ่ง ดังนั้น จึงบอกลึกเข้าไปถึงคำเดิมทีเดียว ไม่ต้องบอกเป็น 2 ขยัก
(๒) “นีฆ”
บาลีอ่านว่า นี-คะ รากศัพท์มาจาก –
(1) น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) + อีหา (ความพยายาม) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ และลบสระหน้า คือ อา ที่ อีหา และแปลง ห เป็น ฆ (อีหา > อีห > อีฆ)
: น + อีหา = นีหา + ณ = นีหาณ > นีหา > นีห > นีฆ แปลตามศัพท์ว่า “สภาวะที่ไม่มีความพยายามเพื่อบรรลุมรรคผล”
(2) นิ (คำอุปสรรค = เข้า, ลง) + หนฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + อ (อะ) ปัจจัย, ทีฆะ อิ ที่ นิ เป็น อี (นิ > นี), แปลง หนฺ เป็น ฆ
: นิ + หนฺ = นิหนฺ + อ = นิหน > นีหน > นีฆ แปลตามศัพท์ว่า “สภาวะที่เบียดเบียนความดี”
(3) น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) + หนฺ (ธาตุ = ไป) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง อะ ที่ น เป็น อี (น > นี), แปลง หนฺ เป็น ฆ
: น + หนฺ = นหนฺ + อ = นหน > นีหน > นีฆ แปลตามศัพท์ว่า “สภาวะที่ไม่ไปสู่ความดี”
“นีฆ” (ปุงลิงค์) หมายถึง ความเลวร้าย, ความโศก, ความเจ็บปวด, ทุกข์, โชคร้าย (evil, grief, pain, suffering, misfortune)
น + นีฆ มีกฎดังนี้ –
(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ ให้แปลง น เป็น อ (อะ)
(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ คือ อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ให้แปลง น เป็น อน (อะ-นะ)
ในที่นี้ “นีฆ” ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ คือ น– จึงแปลง น เป็น อ
: น + นีฆ = นนีฆ > อนีฆ (อะ-นี-คะ) แปลว่า “ผู้ไม่มีความคับแค้นใจ” หมายถึง ไม่มีวิตกกังวลเดือดร้อนใจหรืออึดอัดขัดเคืองด้วยสาเหตุต่างๆ รวมอยู่ในความว่า ไม่มีความทุกข์กายทุกข์ใจ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อนีฆ” ว่า not trembling, undisturbed, calm (ไม่หวั่นไหว, ไม่ถูกรบกวน, สงบนิ่ง)
“อนีฆ” เป็นคำที่ทำหน้าที่ขยายคำว่า “สตฺตา” (ในคำว่า “สพฺเพ สตฺตา”) จึงต้องประกอบลิงค์ วจนะ วิภัตติ ตามคำที่ตนขยาย “อนีฆ” จึงเปลี่ยนรูปเป็น “อนีฆา”
“อนีฆา” เขียนแบบคำอ่านเป็น “อะนีฆา”
ขยายความ :
“อะนีฆา” เป็นคำที่ใช้ในคำแผ่พรหมวิหารภาวนาในส่วนที่เรานิยมเรียกกันว่า “แผ่เมตตา”
คำ “แผ่เมตตา” มีคำบาลีที่กำหนดไว้ดังนี้ –
…………..
สพฺเพ สตฺตา
อเวรา โหนตุ
อพฺยาปชฺฌา โหนฺตุ
อนีฆา โหนฺตุ
สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตุ
…………..
เขียนแบบคำอ่านเป็นดังนี้ –
…………..
สัพเพ สัตตา
อะเวรา โหนตุ
อัพ๎ยาปัชฌา โหนตุ
อะนีฆา โหนตุ
สุขี อัตตานัง ปะริหะรันตุ.
…………..
คำบาลีสลับคำแปลที่นิยมแปลกันเป็นดังนี้ –
……………
สัพเพ สัตตา = สัตว์ทั้งหลายที่เป็นเพื่อนทุกข์เกิดแก่เจ็บตายด้วยกันหมดทั้งสิ้น
อะเวรา โหนตุ = จงเป็นสุขเป็นสุขเถิด อย่าได้มีเวรแก่กันและกันเลย
อัพ๎ยาปัชฌา โหนตุ = อย่าได้พยาบาทเบียดเบียนซึ่งกันและกันเลย
อะนีฆา โหนตุ = อย่าได้มีความทุกข์กายทุกข์ใจเลย
สุขี อัตตานัง ปะริหะรันตุ. = จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ภัยด้วยกันทั้งหมดทั้งสิ้นเถิด
…………..
ดูเพิ่มเติม: “สัพเพ สัตตา” บาลีวันละคำ (2,859) 10-4-63
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ผู้รู้ท่านว่าทุกข์มีไว้สำหรับรู้
: แต่ผู้ไม่รู้มีทุกข์ไว้สำหรับเป็น
#บาลีวันละคำ (3,367) (ชุดพรหมวิหารภาวนา)
31-8-64