สุนทรากษรวิจิตร (บาลีวันละคำ 3,398)
สุนทรากษรวิจิตร
สุนทรากษรวิจิตร
แปลว่าอะไร
อ่านตามหลักภาษาว่า สุน-ทะ-ราก-สอ-ระ-วิ-จิด
อ่านตามสะดวกว่า สุน-ทะ-ราก-สอน-วิ-จิด
แยกศัพท์เป็น สุนทร + อักษร + วิจิตร
(๑) “สุนทร”
บาลีเป็น “สุนฺทร” (มีจุดใต้ นฺ) อ่านว่า สุน-ทะ-ระ รากศัพท์มาจาก สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, ง่าย) + ทรฺ (ธาตุ = เอื้อเฟื้อ) + อ (อะ) ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ สุ แล้วแปลงเป็น นฺ (สุ > สุํ > สุนฺ)
: สุ > สุํ > สุนฺ + ทรฺ + อ = สุนฺทร แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันจิตเอื้อเฟื้อด้วยดี” หมายถึง สวยงาม, ดี, งาม (beautiful, good, nice, well)
“สุนทร” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ว่า –
“สุนทร, สุนทร– : (คำวิเศษณ์) งาม, ดี, ไพเราะ, เช่น วรรณคดีเป็นสิ่งสุนทร, มักใช้เข้าสมาสกับคำอื่น เช่น สุนทรพจน์ สุนทรโวหาร. (ป., ส.).”
(๒) “อักษร”
บาลีเป็น “อกฺขร” อ่านว่า อัก-ขะ-ระ รากศัพท์มาจาก –
(1) น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) + ขร (ของแข็ง), แปลง น เป็น อ, ซ้อน กฺ
: น + กฺ + ขร = นกฺขร > อกฺขร แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ไม่เป็นของแข็ง”
(2) น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) + ขรฺ (ธาตุ = พินาศ) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง น เป็น อ, ซ้อน กฺ
: น + กฺ + ขรฺ = นกฺขรฺ + อ = นกฺขร > อกฺขร แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ไม่พินาศไป” (คือไม่ถึงความเสื่อมสิ้นไป)
(3) น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) + ขี (ธาตุ = สิ้นไป) + อร ปัจจัย, ลบสระหน้า คือ อี ที่ ขี (ขี > ข), แปลง น เป็น อ, ซ้อน กฺ
: น + กฺ + ขี = นกฺขี > นกฺข + อร = นกฺขร > อกฺขร แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ไม่สิ้นไป” (คือใช้ไม่มีวันหมด)
“อกฺขร” (ปุงลิงค์, นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้
– เป็นคำนาม หมายถึง เสียงที่เปล่งออก, เสียงสูงต่ำ, คำ, ถ้อยคำ (sounds, tones, words)
– เป็นคุณศัพท์ หมายถึง มั่นคง, คงเส้นคงวา, ทนทาน, ยั่งยืน (constant, durable, lasting)
“อกฺขร” ในภาษาไทยใช้ตามสันสกฤตเป็น “อักษร”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อักษร, อักษร– : (คำนาม) ตัวหนังสือ, วิชาหนังสือ เช่น ฉลาดรอบรู้ในอักษรสยาม. (ส.; ป. อกฺขร).”
(๓) “วิจิตร”
บาลีเป็น “วิจิตฺต” อ่านว่า วิ-จิด-ตะ (เป็น “วิจิตฺร” ก็มี) รากศัพท์มาจาก –
(1) วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + จิตฺตฺ (ธาตุ = งดงาม, วิจิตร) + อ (อะ) ปัจจัย
: วิ + จิตฺต = วิจิตฺต + อ = วิจิตฺต แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่งามวิจิตรเพราะสร้างขึ้นด้วยจิต”
(2) วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + จินฺตฺ (ธาตุ = คิด) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง น ที่ จินฺตฺ เป็น ต (จินฺตฺ > จิตฺต)
: วิ + จินฺต = วิจินฺต + อ = วิจินฺต > วิจิตฺต แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันคนคิดไปต่างๆ”
“วิจิตฺต” เป็นคำนาม (นปุงสกลิงค์) และใช้เป็นคุณศัพท์ หมายถึง ต่าง ๆ, เป็นรูปหลายอย่าง, หลากสี, วิจิตร (various, variegated, coloured, ornamented)
ในภาษาไทยใช้เป็น “วิจิตร” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วิจิตร : (คำวิเศษณ์) งามประณีต. (ส.; ป. วิจิตฺต).”
การประสมคำ :
๑ สุนทร + อักษร ทีฆะ อะ ที่ อัก– เป็น อา (อัก > อาก)
: สุนทร + อักษร = สุนทรักษร > สุนทรากษร แปลว่า “อักษรที่งดงาม”
๒ : สุนทรากษร + วิจิตร = สุนทรากษรวิจิตร แปลตามประสงค์ว่า “เพริศพริ้งด้วยอักษรที่งดงาม”
ขยายความ :
คำว่า “สุนทรากษรวิจิตร” เป็นราชทินนามอันเป็นสมณศักดิ์พระเถระระดับ “พระครู” เท่าที่ปรากฏในเอกสารคือราชกิจจานุเบกษาที่พบในขณะที่เขียนนี้ เป็น “พระครูศรีสุนทรากษรวิจิตร” และ “พระครูสุนทรากษรวิจิตร”
“พระครูศรีสุนทรากษรวิจิตร” เดิมเป็นพระปลัดเอี่ยม ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็น “พระครูศรีสุนทรากษรวิจิตร” และเป็นเจ้าอาวาสวัดสังข์กระจาย ต่อมาได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะที่ พระอริยศีลาจารย์ อาพาธเป็นโรคลม ถึงมรณภาพวันที่ 2 ตุลาคม ร.ศ.113 อายุ 65 ปี
…………………………….
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2437/031/240.PDF
…………………………….
“พระครูสุนทรากษรวิจิตร” นามเดิม “แจ้ง” เป็นเจ้าอาวาสวัดพระยาทำ จังหวัดธนบุรี อาพาธเป็นโรคชรา ถึงมรณภาพวันที่ 23 มิถุนายน พ.ศ.2469 อายุ 76 ปี
…………………………….
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2469/D/1483_1.PDF
…………………………….
เข้าใจว่าพระเถระที่ได้รับราชทินนามนี้เป็นปฐมคงจะมีความสามารถเป็นพิเศษในทางรจนาและมีผลงานเป็นที่ปรากฏ เมื่อจะพระราชทานสมณศักดิ์จึงยกคุณสมบัติที่โดดเด่นนั้นขึ้นเป็นราชทินนามว่า “สุนทรากษรวิจิตร”
นามสมณศักดิ์ “พระครูศรีสุนทรากษรวิจิตร” ปรากฏตั้งแต่ ร.ศ.113 คงต้องตรวจสอบต่อไปว่า มีพระเถระที่ได้รับราชทินนามนี้มาก่อนแล้วหรือไม่ ส่วนนาม “พระครูสุนทรากษรวิจิตร” ก็คงเป็นนามเดียวกันนั่นเอง แต่ตัดให้สั้นลง หรือบางทีอาลักษณ์จะเผลอตกคำว่า “ศรี” ไปคำหนึ่ง จึงกลายเป็น “พระครูสุนทรากษรวิจิตร” ดังที่เห็น
งานที่ผู้สนใจน่าจะพึงทำต่อไปคือ ศึกษาสืบค้นว่านามสมณศักดิ์ “สุนทรากษรวิจิตร” มีขึ้นครั้งแรกเมื่อไร และปัจจุบันยังมีพระเถระที่ได้รับพระราชทานนามนี้อยู่หรือไม่
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ใจแต่งคำ
: ธรรมแต่งใจ
————————
(ทำการบ้านส่งพระคุณท่าน Sunant Ruchiwet Phramaha)
#บาลีวันละคำ (3,398)
1-10-64