รัฐบุรุษ (บาลีวันละคำ 288)

รัฐบุรุษ

อ่านว่า รัด-ถะ-บุ-หฺรุด

“รัฐ” บาลีเป็น “รฏฺฐ” (รัด-ถะ) แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นที่เป็นไปแห่งชาวเมือง” หรือ “ดินแดนเป็นเหตุให้พระราชาทั้งหลายทำลายป้อมค่ายกัน” ความหมายที่เข้าใจกันก็คือ ดินแดน, อาณาจักร, ประเทศ, แผ่นดิน

“บุรุษ” บาลีเป็น “ปุริส” (ปุ-ริ-สะ) คำนี้เราเข้าใจกันว่าหมายถึง “ผู้ชาย” แต่ความหมายจริงๆ หมายถึง “คน” เช่นเดียวกับ man ที่เราแปลกันว่า ผู้ชาย แต่ความหมายเดิมก็คือ มนุษย์ หรือคน โดยไม่จำกัดว่าหญิงหรือชาย

คำว่า “รฏฺฐ” (รัฐ) และ “ปุริส” (บุรุษ) มีในภาษาบาลี แต่ที่รวมเป็น “รฏฺฐปุริส” (รัฐบุรุษ) ไม่พบในคัมภีร์

“รัฐบุรุษ” เป็นคำที่บัญญัติขึ้นเทียบภาษาอังกฤษว่า statesman

states = รัฐ + man = บุรุษ : statesman = รัฐบุรุษ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกความหมายของ “รัฐบุรุษ”ว่า “ผู้ที่ได้รับยกย่องอย่างสูงว่ามีความรู้ความสามารถในการบริหารบ้านเมือง” พูดตามคำเก่าๆ ก็ว่า “เสาเอกของแผ่นดิน”

ผู้รู้ท่านแบ่ง “บุรุษ” ไว้ 3 ประเภท คือ –

1. คนดีของครอบครัว/ชุมชุน เรียกว่า “สุภาพบุรุษ” หาได้ทั่วไป

2. คนผู้เป็นเสาเอกของแผ่นดิน เรียกว่า “รัฐบุรุษ” บ้านเมืองหนึ่งจะมีไม่กี่คน

3. คนที่สละชีวิตเพื่อประโยชน์แห่งมวลมนุษยชาติ เรียกว่า “มหาบุรุษ” นานๆ จึงจะมีขึ้นในโลกสักคนหนึ่ง

: จะเป็นบุรุษประเภทไหน – เชิญ !

———

(คำนี้ด้วยเมตตาธรรมของท่านพระมหาอาทิตย์ อาทิตฺตเมธี กรุณาชี้แนะ – กราบขอบพระคุณ)

บาลีวันละคำ (288)

21-2-56

รฏฺฐ = แคว้น, แว่นแคว้น, ประเทศ, ดินแดน (ศัพท์วิเคราะห์)

รฐนฺติ เอตฺถ นาคราทโยติ รฏฺฐํ ดินแดนเป็นที่เป็นไปแห่งชาวเมืองเป็นต้น

รฐ ธาตุ ในความหมายว่าไป, ถึง ต ปัจจัย แปลง ฐต เป็น ฏฐ

รญฺชนฺติ อฏฺฏํ ภชนฺติ ราชาโน เอเตนาติ รฏฺฐํ ดินแดนเป็นเหตุให้พระราชาทั้งหลายทำลายป้อมค่ายกัน

รชิ ธาตุ ในความหมายว่าเจาะ, ทำลาย ต ปัจจัย แปลง ชต เป็น ฏฐ

รัฐ, รัฐ-

 [รัด, รัดถะ-] น. แคว้น เช่น รัฐปาหัง, บ้านเมือง เช่น กฎหมายสูงสุดของรัฐ, ประเทศ เช่น รัฐวาติกัน. (ป. รฏฺฐ; ส. ราษฺฏฺร).

รัฐบุรุษ

 [รัดถะบุหฺรุด] น. ผู้ที่ได้รับยกย่องอย่างสูงว่ามีความรู้ความสามารถในการบริหารบ้านเมือง.

รฏฺฐ (บาลี-อังกฤษ)

รัฐ, อาณาจักร, จักรวรรดิ, ประเทศ, แผ่นดิน

statesman = ราชนีตินิปุณ (พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี)

นีติ = การทำงาน, การปฏิบัติ, ความประพฤติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งความประพฤติที่ถูกต้อง, การทำที่เหมาะที่ควร, การใช้วิธีปกครอง (statesmanship), การปกครองประชาชน (บาลี-อังกฤษ)

นิปุณ = ฉลาด, ชำนาญ, ทรงคุณวุฒิ; ดี, ละเอียด, ลึกซึ้ง (บาลี-อังกฤษ)

statesman รัฐบุรุษ (สอ เสถบุตร)

statesman รัฐบุรุษ, นักการเมือง, ผู้เชี่ยวชาญทางการเมือง

(se-ed’s modern English-Thai dictionary วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม)

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย