พยาธิสภาพ (บาลีวันละคำ 3,452)

พยาธิสภาพ

คำเตือนของมัจจุราช

อ่านว่า พะ-ยา-ทิ-สะ-พาบ

ประกอบด้วยคำว่า พยาธิ + สภาพ

(๑) “พยาธิ” 

บาลีเป็น “พฺยาธิ” (มีจุดใต้ พ) อ่านว่า พฺยา-ทิ (เพีย-อา-ทิ) รากศัพท์มาจาก –

(1) วิธฺ (ธาตุ = ทิ่มแทง) + อิ ปัจจัย, ลง อา อาคมกลางธาตุ (วิธฺ > วิ–อา–ธฺ), แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย, แผลง วฺ เป็น พฺ

: วิธฺ + อิ = วิธิ > วิ–อา–ธิ > วฺยาธิ > พฺยาธิ แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่เสียดแทง”

(2) วิ (คำอุปสรรค = พิเศษ) + อธิ (ธาตุ = บีบคั้น) + อ ปัจจัย, แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย (วิ > วฺย), แผลง วฺ เป็น พฺ, ทีฆะต้นธาตุ (อธิ > อาธิ)

: วิ > วฺย + อธิ = วฺยาธิ + อ = วฺยาธิ > พฺยาธิ แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่บีบคั้นโดยพิเศษ”

(3) พาธฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + อิ ปัจจัย, ลง ย อาคมที่พยัญชนะต้นธาตุ (พาธฺ > พฺยาธ)

: พาธฺ + อิ = พาธิ > พฺยาธิ แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่เบียดเบียน”

(4) พฺยาธฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + อิ ปัจจัย

: พฺยาธฺ + อิ = พฺยาธิ แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่เบียดเบียนสัตว์”

(5) วิ (คำอุปสรรค = ต่าง) + อาธิ ( = การบีบคั้นจิตใจ), แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย (วิ > วฺย), แผลง วฺ เป็น พฺ

: วิ > วฺย + อาธิ = วฺยาธิ > พฺยาธิ แปลตามศัพท์ว่า “สภาวะเป็นที่มีการเบียดเบียนต่างๆ”

“พฺยาธิ” หมายถึง ความป่วย, โรค, เชื้อโรค (sickness, disease)

บาลี “พฺยาธิ” สันสกฤตเป็น “วฺยาธิ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“วฺยาธิ : (คำนาม) ความป่วยไข้, โรค; sickness, disease.”

“พฺยาธิ” ในภาษาไทยเขียน “พยาธิ” (ไม่มีจุดใต้ พ) อ่านว่า พะ-ยา-ทิ ความหมายเป็นอย่างหนึ่ง อ่านว่า พะ-ยาด ความหมายเป็นอีกอย่างหนึ่ง

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) พยาธิ ๑ : [พะยาทิ] (คำนาม) ความเจ็บไข้ เช่น โรคาพยาธิ ชาติชราพยาธิ. (ป. พฺยาธิ, วฺยาธิ; ส. วฺยาธิ).

(2) พยาธิ ๒ : [พะยาด] (คำนาม)  ชื่อสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังซึ่งอย่างน้อยในระยะหนึ่งของชีวิตจะอาศัยดูดกินเลือดอยู่ในมนุษย์และสัตว์ มีรูปร่างและขนาดต่าง ๆ กัน ชนิดตัวแบน เช่น พยาธิใบไม้ พยาธิตัวตืด ชนิดตัวกลมหรือหนอนพยาธิ เช่น พยาธิไส้เดือน พยาธิแส้ม้า พยาธิเส้นด้าย พยาธิเข็มหมุด.

ในทางธรรม พยาธิเป็น 1 ในสภาวะสามัญของชีวิต 4 อย่าง คือ –

(1) ชาติ (ชา-ติ) ความเกิด

(2) ชรา ความแก่

(3) พยาธิ ความเจ็บ

(4) มรณะ ความตาย

(๒) “สภาพ”

บาลีเป็น “สภาว” อ่านว่า สะ-พา-วะ รากศัพท์มาจาก ส + ภาว

(ก) “ส” (สะ) :

(1) มีความหมายเท่ากับ “อตฺต” แปลว่า “ตน” 

(2) ตัดมาจากคำว่า “สนฺต” หรือ “สํวิชฺชมาน” แปลว่า “มีอยู่”

(3) ตัดมาจากคำว่า “สยํ” แปลว่า “เอง”

(ข) “ภาว” (พา-วะ) รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อู ที่ ภู เป็น โอ แล้วแปลง โอ เป็น อาว (ภู > โภ > ภาว)

: ภู + ณ = ภูณ > ภู > โภ > ภาว แปลตามศัพท์ว่า “ความมี” “ความเป็น” “สิ่งที่เป็นอย่างนั้นเอง” “สิ่งที่มีอยู่ในจิต” 

“ภาว” (ปุงลิงค์) หมายถึง ความมี, ความเป็น, ภาวะ, ธรรมชาติ (being, becoming, condition, nature) 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภาว-, ภาวะ : (คำนาม) ความมี, ความเป็น, ความปรากฏ, เช่น ภาวะน้ำท่วม ภาวะเศรษฐกิจตกต่ำ. (ป., ส.).”

ส + ภาว = สภาว (สะ-พา-วะ) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ภาวะของตน” (2) “ภาวะอันมีพร้อมอยู่” (3) “ภาวะที่เป็นเอง”

“สภาว” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) สถานะ [ของจิต], ธรรมชาติ, สภาพ, สภาวะ (state [of mind], nature, condition) 

(2) ลักษณะ, อุปนิสัย, ความประพฤติ (character, disposition, behaviour) 

(3) สัจจะ, ความจริง, ความสุจริต (truth, reality, sincerity)

บาลี “สภาว” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สภาพ” (สะ-พาบ) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สภาพ : (คำนาม) ความเป็นเองตามธรรมดาหรือตามธรรมชาติ เช่น สภาพความเป็นอยู่ สภาพดินฟ้าอากาศ, ลักษณะในตัวเอง; ภาวะ, ธรรมชาติ. (ป. สภาว; ส. สฺวภาว).”

พยาธิ + สภาพ = พยาธิสภาพ (พะ-ยา-ทิ-สะ-พาบ) แปลตามศัพท์ว่า “สภาพของความเจ็บป่วย” 

ขยายความ :

คำว่า “พยาธิสภาพ” รูปคำน่าจะเป็นศัพท์บัญญัติ หนังสือศัพท์บัญญัติ อังกฤษ – ไทย, ไทย – อังกฤษ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน รุ่น ๑.๑ ที่ผู้เขียนบาลีวันละคำใช้ค้นคว้าอยู่ไม่มีศัพท์นี้ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ก็ยังไม่ได้เก็บคำนี้ไว้ 

ลองค้นดูทางอินเทอร์เน็ต ขอยกมาให้ดูแห่งหนึ่ง ได้ผลดังนี้ –

…………..

อังกฤษ-ไทย: คลังศัพท์ไทย โดย สวทช.

Autonomic Neuropathy

พยาธิสภาพประสาทอัตโนมัติ, ความพิการของระบบประสาทอัตโนมัติ [การแพทย์]

Brain Damage, Organic

พยาธิสภาพในสมอง [การแพทย์]

Contour, Double

พยาธิสภาพเป็นขอบซ้อน [การแพทย์]

Cranial Nerve Palsy

พยาธิสภาพของเส้นประสาทสมอง [การแพทย์]

Cytopathie Effect

พยาธิสภาพของการติดเชื้อ [การแพทย์]

Dermopathy

พยาธิสภาพผิวหนัง [การแพทย์]

Disease Conditions

พยาธิสภาพของโรค [การแพทย์]

Immunologic Tissue Injuries

พยาธิสภาพที่เกิดจากภาวะแพ้ [การแพทย์]

Infection, Local Metastatic

พยาธิสภาพเป็นตำบลๆ [การแพทย์]

Involvement, Diffused

พยาธิสภาพที่เกิดขึ้นเป็นชนิดที่เกิดกับทุกๆ ส่วน [การแพทย์]

ที่มา: https://dict.longdo.com/search/พยาธิสภาพ

…………..

จะเห็นได้ว่า ภาษาไทยมีคำว่า “พยาธิสภาพ” ทุกคำ แต่ภาษาอังกฤษไม่ตรงกันเลยสักคำเดียว จึงไม่อาจบอกได้ว่า คำว่า “พยาธิสภาพ” บัญญัติขึ้นจากคำอังกฤษคำไหน

มีอยู่คำหนึ่งที่ใช้คำอังกฤษตรงตัว คือ Disease Conditions 

Disease = พยาธิ

Conditions = สภาพ

แต่ภาษาไทยใช้คำซ้ำซ้อนว่า “พยาธิสภาพของโรค” 

อีกแห่ง ตั้งชื่อหัวข้อว่า “นิยามและคำศัพท์ที่ควรรู้ในการศึกษาพยาธิวิทยา” บอกความหมายของ “พยาธิสภาพ” ไว้ดังนี้ –

…………..

พยาธิสภาพหรือสภาพโรค (Disease) คือ สภาพที่ร่างกายไม่สามารถรักษาสภาพสมดุลได้ นั่นคือมีความผิดปกติทั้งร่างกายและจิตใจ

ที่มา: https://vet.kku.ac.th/pathology/sutthisak/gp1.htm

…………..

ขณะนี้ยังไม่พบคำนิยามความหมายที่ชัดเจนของคำว่า “พยาธิสภาพ” แต่เมื่อประมวลความเข้าใจทั่วไปแล้ว คำว่า “พยาธิสภาพ” น่าจะหมายถึง อาการของโรคหรืออาการเจ็บป่วยตั้งแต่เริ่มเกิดขึ้น แล้วเปลี่ยนแปลงไปตามระยะเวลา จนกระทั่งสิ้นสุดลง

ท่านผู้ใดพบคำนิยามที่ชัดเจน ตลอดจนที่ไปที่มาของคำว่า “พยาธิสภาพ” ขอความกรุณานำมาร่วมบูรณาการเพื่อเป็นองค์ความรู้ร่วมกัน ก็จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง

หน่วยงานที่ควรรู้เรื่องนี้ดีที่สุดคือ ราชบัณฑิตยสภา

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความเจ็บป่วยเป็นส่วนล่วงหน้าของมัจจุราช

: ควรคิดว่าเราโชคดีที่ยังมีโอกาสได้รับคำเตือน

#บาลีวันละคำ (3,452)

24-11-64 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย