ชิตวา (บาลีวันละคำ 4,717)

ชิตวา

เขียนแบบไทยเป็น “ชิตะวา” ไม่ใช่ “ชิต๎วา”

อ่านว่า ชิ-ตะ-วา

คำว่า “ชิตวา” รูปศัพท์เดิมเป็น “ชิตวนฺตุ” อ่านว่า ชิ-ตะ-วัน-ตุ รากศัพท์มาจาก ชิ (ธาตุ = ชนะ) + ต ปัจจัยในกิริยากิตก์ + วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต 

: ชิ + ต = ชิต + วนฺตุ = ชิตวนฺตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีความชนะ” 

…………..

ขยายความทางไวยากรณ์ :

(๑) ต ปัจจัยในกิริยากิตก์ ตามปกติแปลว่า “แล้ว” ในที่นี้ลงท้าย ชิ ธาตุ ซึ่งแปลว่า “ชนะ” 

: ชิ + ต = ชิต แปลว่า “ชนะแล้ว” แต่ในที่นี้ใช้เป็นคำนาม แปลว่า “การชนะ” หรือ “ความชนะ”

(๒) วนฺตุ อ่านว่า วัน-ตุ ในไวยากรณ์บาลีเป็น “ปัจจัย” ตัวหนึ่งใน “ตัทธิต” (ตัด-ทิด, เป็นวิธีการประเภทหนึ่งในการสร้างคำคุณศัพท์โดยวิธีใช้ปัจจัยแทนศัพท์) ตัทธิตมีหลายชนิด ในที่นี้เป็นตัทธิตชนิดที่เรียกว่า “ตทัสสัตถิตัทธิต” (ตะ-ทัด-สัด-ถิ-ตัด-ทิด) ตัทธิตชนิดนี้ใช้ปัจจัยแทนคำว่า “อตฺถิ” (อัด-ถิ) ซึ่งแปลว่า “มีอยู่” มีปัจจัยหลายตัว หนึ่งในจำนวนนั้นคือ วนฺตุ ปัจจัย

จับหลักสั้น ๆ ว่า “วนฺตุ” ปัจจัย ต่อท้ายคำนามคำใด คำนามคำนั้นแปลว่า “มี-” (ต่อด้วยคำแปลของนามคำนั้น) 

ในที่นี้ ชิต (ความชนะ) + วนฺตุ (มีอยู่) = ชิตวนฺตุ (ชิ-ตะ-วัน-ตุ) จึงแปลว่า “มีความชนะ” 

“ชิต” คำเดียว แปลว่า “ความชนะ” ไม่ได้แปลว่า “มีความชนะ” 

“วนฺตุ” แปลว่า “มีอยู่” ยังไม่รู้ว่าอะไรมีอยู่ อยากรู้ว่าอะไรมีอยู่ก็ดูที่คำข้างหน้า “วนฺตุ” ซึ่งในที่นี้คือ “ชิต-” = ชิตวนฺตุ 

“ชิตวนฺตุ” จึงแปลว่า “มีความชนะอยู่” > “มีความชนะ” ไม่ใช่ “ความชนะ” เฉย ๆ

“ชิต” แปลว่า “ความชนะ”

“ชิตวนฺตุ” แปลว่า “มีความชนะ” = ผู้ชนะ

…………..

“ชิตวนฺตุ” แจกด้วยวิภัตตินามที่ 1 (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ ลง สิ วิภัตติ ตามสูตรว่า “เอา นฺตุ กับ สิ เป็น อา”

: ขิตวนฺตุ + สิ (-นฺตุ + สิ = อา : ชิตว + อา) = ชิตวา แปลว่า ผู้ชนะ

ขยายความ :

“ชิตวา” เป็นคำที่ปรากฏใน “พุทธชยมังคลอัฏฐกคาถา” หรือคาถาพาหุง ควบกับคำว่า “มุนินฺโท” เป็น “ชิตวา  มุนินฺโท” ปรากฏในคาถาพาหุงทั้ง 8 บท 

ขอยกคาถาพาหุงบทที่ 1 มาเป็นตัวอย่าง ข้อความเต็มทั้งบทว่าดังนี้ – 

…………..

เขียนแบบบาลี :

พาหุํ สหสฺสมภินิมฺมิตสาวุธนฺตํ

คฺรีเมขลํ อุทิตโฆรสเสนมารํ

ทานาทิธมฺมวิธินา ชิตวา มุนินฺโท

ตนฺเตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคลานิ.

เขียนแบบคำอ่าน :

พาหุง สะหัสสะมะภินิมมิตะสาวุธันตัง

ค๎รีเมขะลัง อุทิตะโฆระสะเสนะมารัง

ทานาทิธัมมะวิธินา ชิตะวา มุนินโท

ตันเตชะสา ภะวะตุ เต ชะยะมังคะลานิ.

คำแปล :

พญามารเนรมิตแขนตั้งพัน ถืออาวุธครบมือ

ขี่ช้างคิรีเมขละ พร้อมด้วยเสนามารโห่ร้องกึกก้อง

พระจอมมุนีทรงเอาชนะได้ด้วยธรรมวิธีมีทานบารมีเป็นต้น

ด้วยเดชแห่งชัยชนะนั้น ขอชัยมงคลจงมีแก่ท่าน

(สำนวนแปลของอาจารย์เสฐียรพงษ์ วรรณปก จากหนังสือ คาถาพาหุง)

…………..

จะเห็นว่า “ชิตวา  มุนินฺโท” อยู่ในคาถาบาทที่ 3 และมีอยู่ในคาถาบาทที่ 3 เช่นนี้ทั้ง 8 บท

“ชิตวา” เขียนแบบนี้คือเขียนแบบบาลี ถ้าเขียนแบบไทยหรือเขียนแบบคำอ่านก็เป็น “ชิตะวา” 

โปรดทราบว่า “-ตวา” คำนี้ เป็นคนละคำกับ “ตฺวา” ปัจจัย

“ตฺวา” ปัจจัย มีจุดใต้ ตฺ ถ้ามี “ชิ-” ข้างหน้า เป็น “ชิตฺวา” แปลว่า “ชนะแล้ว” อ่านว่า ชิด-ตัว (เสียงแบบนี้ใกล้เสียงจริงมากที่สุด) ไม่ใช่ ชิด-ตะ-วา

ส่วน “ชิตวา” แปลว่า “ผู้ชนะ” ไม่มีจุดใต้ ต เพราะ ต ในคำนี้ไม่ใช่ตัวสะกดเหมือน “ชิตฺวา” อ่านเรียงตัวว่า ชิ-ตะ-วา ไม่ใช่ ชิด-ตะ-วา และไม่ใช่ ชิด-ตัว เหมือน “ชิตฺวา”

อนึ่ง “ชิตฺวา” (ชนะแล้ว) ถ้าเขียนแบบไทยหรือเขียนแบบคำอ่าน นิยมใช้เครื่องหมายบนตัว ต เป็น “ชิต๎วา” บอกให้รู้ว่า –ต๎– เป็นตัวสะกด ออกเสียงครึ่งเสียง

ส่วน “ชิตวา” (ผู้ชนะ) เขียนแบบไทยหรือเขียนแบบคำอ่านเป็น “ชิตะวา” ไม่ใช่ “ชิต๎วา” 

พบเห็นหนังสือสวดมนต์ฉบับไหนพิมพ์เป็น “ชิต๎วา” จะได้รู้ว่าพิมพ์ผิด

…………..

ดูก่อนภราดา!

: คำบาลี เขียนผิดก็ไม่ตกนรก

: แต่ไม่ตกนรกด้วย เขียนถูกด้วย ดีกว่า

#บาลีวันละคำ (4,717)

12-5-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….