สุวรรณภิงคาร (บาลีวันละคำ 4,718)

11 กันยายน 2025 suriyan bunthae

สุวรรณภิงคาร

มีในพระไตรปิฎก

อ่านว่า สุ-วัน-นะ-พิง-คาน

ประกอบด้วยคำว่า สุวรรณ + ภิงคาร

(๑) “สุวรรณ”

บาลีเป็น “สุวณฺณ” อ่านว่า สุ-วัน-นะ ประสมกันขึ้นจาก สุ + วณฺณ

(ก) “สุ” เป็นคำอุปสรรค แปลว่า ดี, งาม, ง่าย

(ข) “วณฺณ” (วัน-นะ) รากศัพท์มาจาก วณฺณฺ (ธาตุ = ประกาศ, แสดง) + อ (อะ) ปัจจัย

: วณฺณ + อ = วณฺณ (ปุงลิงค์, นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่แสดงออก”

“วณฺณ” ในภาษาบาลีมีความหมายหลายอย่าง ขอนำมาแสดงไว้ในที่นี้เป็นเครื่องประดับความรู้ ดังต่อไปนี้ :

(ภาษาอังกฤษจากพจนานุกรมบาลี-อังกฤษ)

(1) สี (colour)

(2) รูปร่าง (appearance)

(3) ความรุ่งโรจน์โชติช่วง, ความแพรวพราว (lustre, splendor)

(4) ความงาม (beauty)

(5) สีหน้า, ท่าทาง (expression, look)

(6) สีของผิวเนื้อ, รูปร่าง, ผิวพรรณ (colour of skin, appearance of body, complexion)

(7) ชนิด, ประเภท (kind, sort เช่น นานาวณฺณ = ต่างๆ ชนิดกัน)

(8 ) “ลักษณะของเสียง” (timbre of voice) = อักษร (the alphabet)

(9) องค์ประกอบ, ความเหมือนกัน, สมบัติ; เหมือน (constitution, likeness, property; like เช่น อคฺคิวณฺณํ = เหมือนไฟ = like fire)

(10) ความประทับใจที่ดี, การสรรเสริญ (good impression, praise)

(11) เหตุผล (reason, ความหมายนี้ ฝรั่งแปลตามศัพท์ว่า “outward appearance” = ท่าทางภายนอก)

บาลี “วณฺณ” สันสกฤตเป็น “วรฺณ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“วรฺณ : (คำนาม) ‘วรรณ,’ ชาติ, วรรค, จำพวก, พวก; สี; เครื่องตกแต่งช้าง; ลักษณะ, คุณสมบัติ; เกียรติ, ประสิทธิ; สดุดี; สุวรรณ; พรต; การจัดเพลงหรือกาพย์; ราคินีหรือคีตวิธา; โศภา, ความงาม; เครื่องแต่งตัวลคร; สุคนธ์; อักษร; รูป, ทรง; เภท, ประเภท; a trible, a class, caste, an order; colour, tint; an elephant’s housings, quality, property; fame, celebrity; praise; gold; religious observance; the arrangement of a song or poem; a musical mode; beauty, luster; theatrical dress or embellishment; perfume; a letter of the alphabet; form; figure; sort, kind.”

สุ + วณฺณ = สุวณฺณ แปลตามศัพท์ว่า “สีดี” หรือ “สีงาม” หมายถึง ทองคำ (gold)

“สุวณฺณ” สันสกฤตเป็น “สุวรฺณ” ภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “สุวรรณ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สุวรรณ, สุวรรณ– : (คำนาม) ทอง. (ส. สุวรฺณ; ป. สุวณฺณ).”

(๒) “ภิงคาร”

เขียนแบบบาลีเป็น “ภิงฺคาร” (มีจุดใต้ งฺ) อ่านว่า พิง-คา-ระ รากศัพท์มาจาก ภรฺ (ธาตุ = เลี้ยง) + อาร ปัจจัย, แปลง ภรฺ เป็น ภิงฺค

: ภรฺ > ภิงฺค + อาร = ภิงฺคาร แปลตามศัพท์ว่า “ภาชนะที่เลี้ยงน้ำไว้” หมายถึง เต้าน้ำ, คนโทน้ำ, หม้อน้ำ

“ภิงฺคาร” สะกดเป็น “ภิงฺการ” (-กา– ก ไก่) อีกรูปหนึ่ง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภิงฺคาร” ดังนี้: a water jar, a (nearly always golden) vase, ceremonial vessel [in donations] (ตุ่มหรือภาชนะใส่น้ำ, แจกัน [มักจะเป็นทองทั้งนั้น], ภาชนะในการทำพิธี [ในการให้ทาน])

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภิงคาร : (คำนาม) หม้อน้ำ, เต้าน้ำ. (ป.; ส. ภฺฤงฺคาร).”

พจนานุกรมฯ บอกว่า คำนี้สันสกฤตเป็น “ภฺฤงฺคาร”

พจนานุกรมฯ เก็บคำว่า “ภฤงคาร” (อ่านว่า พฺริง-คาน) ไว้อีกคำหนึ่ง บอกไว้ดังนี้ –

“ภฤงคาร : (คำนาม) หม้อน้ำ, เต้าน้ำ. (ส.; ป. ภิงฺคาร).”

สุวณฺณ + ภิงฺคาร = สุวณฺณภิงฺคาร (สุ-วัน-นะ-พิง-คา-ระ) หมายถึง หม้อน้ำทอง, เต้าน้ำทอง, คนโทน้ำทอง

“สุวณฺณภิงฺคาร” ในภาษาไทย ใช้ทับศัพท์เป็น “สุวรรณภิงคาร” อ่านว่า สุ-วัน-นะ-พิง-คาน

คำว่า “สุวรรณภิงคาร” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

“สุวรรณภิงคาร” ใช้เพื่อการใด โปรดศึกษาจากคำว่า “ทักษิโณทก” ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ดังนี้ –

“ทักษิโณทก : (คำราชาศัพท์) (คำนาม) น้ำที่หลั่งการบำเพ็ญพระราชกุศล, น้ำที่หลั่งลงเป็นการแสดงว่ามอบให้เป็นสิทธิ์ขาด, น้ำกรวด คือ น้ำที่ใช้แทนสิ่งของที่ให้ซึ่งใหญ่โตหรือสิ่งไม่มีรูปที่จะหยิบยกให้ได้ อย่างวัด ศาลา บุญกุศล เป็นต้น เช่น พระเวสสันดรหลั่งทักษิโณทกยกสองกุมารให้ชูชก, ชื่อของพระเต้าที่พระมหากษัตริย์ทรงหลั่งน้ำเพื่ออุทิศพระราชกุศล เรียกว่า พระเต้าทักษิโณทก. (ส.).”

“สุวรรณภิงคาร” ก็คือภาชนะสำหรับใส่น้ำทักษิโณทกนั่นเอง

ขยายความ :

ในพระไตรปิฎก มีเรื่องพระเจ้าพิมพิสารถวายเวฬุวนารามไว้ในพระพุทธศาสนา ด้วยวิธี “กรวดน้ำ” คือหลั่งน้ำแทนสิ่งของที่ให้ซึ่งใหญ่โตหรือสิ่งไม่มีรูปที่จะหยิบยกให้ได้ อย่างศาลา อาราม และบุญกุศล เป็นต้น

ข้อความในพระไตรปิฎกเป็นดังนี้ –

…………..

อถโข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร โสวณฺณมยํ ภิงฺคารํ คเหตฺวา ภควโต โอโณเชสิ

ลำดับนั้น พระเจ้าพิมพิสารจอมเสนามาคธราชจึงทรงจับพระสุวรรณภิงคารทรงหลั่งน้ำน้อมถวายแด่พระผู้มีพระภาคด้วยพระราชดำรัสว่า –

เอตาหํ ภนฺเต เวฬุวนํ อุยฺยานํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทมฺมีติ ฯ

หม่อมฉันถวายสวนเวฬุวันนี้แด่ภิกษุสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประมุขพระพุทธเจ้าข้า

ปฏิคฺคเหสิ ภควา อารามํ ฯ

พระผู้มีพระภาคทรงรับอารามแล้ว

ที่มา: มหาขันธกะ วินัยปิฎก มหาวรรค ภาค 1

พระไตรปิฎกเล่ม 4 ข้อ 63

…………..

ดูก่อนภราดา!