เยภุยสิกา (บาลีวันละคำ 3,488)

เยภุยสิกา

ไม่ใช่พวกมากลากไป

อ่านว่า เย-พุย-ยะ-สิ-กา

“เยภุยสิกา” เขียนแบบบาลีเป็น “เยภุยฺยสิกา” (ย 2 ตัว มีจุดใต้ ยฺ ตัวหน้า) อ่านว่า เย-พุย-ยะ-สิ-กา

(๑) คำที่เป็นหลักคือ “เยภุยฺย” (เย-พุย-ยะ) ผู้เขียนบาลีวันละคำไม่มีตำราที่อธิบายถึงรากศัพท์ตรงๆ อยู่ในมือ แต่สนนิษฐานตามนัยที่พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงไว้ ศัพท์นี้มาจาก ย-ศัพท์( = ใด) แจกรูปเป็น เย + ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + ย ปัจจัย, รัสสะ อู เป็น อุ, ซ้อน ย

: ย > เย + ภู + ยฺ + ย = เยภูยฺย > เยภุยฺย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งใดๆ ที่มีขึ้น” 

นักเรียนบาลีท่านใดมีตำราแสดงรากศัพท์ ขอความกรุณาเข้ามาแก้ไขให้ถูกต้อง จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง

“เยภุยฺย” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) เกือบทั้งหมด, รวม ๆ กันหมด, เกือบเหมือน; ส่วนใหญ่ (almost all, altogether, practically; mostly)

(2) ตามที่เกิดหรือที่ปรากฏ, ตามปกติ, เป็นบางครั้งบางคราว, ตามกฎ, ตามธรรมดา (as it happens or happened, usually, occasionally, as a rule, ordinarily)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำนี้ไว้เป็น “เยภุย-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “เยภุยยะ” บอกไว้ว่า – 

“เยภุย-, เยภุยยะ : (คำวิเศษณ์) มาก, ชุกชุม. (ป.).”

(๒) คัมภีร์อัตถโยชนา (อธิบายศัพท์ในคัมภีร์สมันตปาสาทิกา) ภาค 2 หน้า 413 อธิบายไว้ว่า เยภุยฺย ลง ส อาคม + อิก ปัจจัย

: เยภุยฺยย + ส + อิก = เยภุยฺยสิก (เย-พุย-ยะ-สิ-กะ)

ต่อจากนี้ เยภุยฺยสิก + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ = เยภุยฺยสิกา (เย-พุย-ยะ-สิ-กา) แปลตามศัพท์ว่า “เป็นไปกับด้วยเสียงส่วนมาก”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำนี้ไว้เป็น “เยภุยสิกา” (ย ตัวเดียว) บอกไว้ว่า – 

“เยภุยสิกา : (คำนาม) ความเห็นข้างมาก. (ป. เยภุยฺยสิกา).”

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต เก็บคำนี้เป็น “เยภุยยสิกา” (ย 2 ตัว) อธิบายไว้ดังนี้ –

…………..

เยภุยยสิกา : กิริยาเป็นไปตามข้างมากได้แก่ วิธีตัดสินอธิกรณ์ โดยถือเอาตามคำของคนข้างมาก เช่น วิธีจับสลากเพื่อชี้ข้อผิดถูก ข้างไหนมีภิกษุผู้ร่วมพิจารณาลงความเห็นมากกว่า ก็ถือเอาพวกข้างนั้น เป็นวิธีอย่างเดียวกับการโหวตคะแนนเสียง, ใช้สำหรับระงับวิวาทาธิกรณ์; ดู อธิกรณสมถะ 

…………..

ที่คำว่า “อธิกรณสมถะ” พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ อธิบายไว้ดังนี้ –

…………..

อธิกรณสมถะ : ธรรมเครื่องระงับอธิกรณ์, วิธีดำเนินการเพื่อระงับอธิกรณ์ มี ๗ วิธี คือ ๑. สัมมุขาวินัย วิธีระงับในที่พร้อมหน้า ๒. สติวินัย วิธีระงับโดยถือสติเป็นหลัก ๓. อมูฬหวินัย วิธีระงับสำหรับผู้หายจากเป็นบ้า ๔. ปฏิญญาตกรณะ การทำตามที่รับ ๕. ตัสสปาปิยสิกา การตัดสินลงโทษแก่ผู้ผิด (ที่ไม่รับ) ๖. เยภุยยสิกา การตัดสินตามคำของคนข้างมาก ๗. ติณวัตถารกวินัย วิธีดุจกลบไว้ด้วยหญ้า (ประนีประนอม)

…………..

แถม :

คำว่า “คำของคนข้างมาก” ในพระธรรมวินัยไม่ได้หมายความอย่างที่มักพูดกันว่า “พวกมากลากไป” ผิด-ถูก ชั่ว-ดี ไม่คำนึง

คัมภีร์อัตถโยชนาดังอ้างข้างต้น ให้คำจำกัดความไว้ว่า –

…………..

ธมฺมวาทีนํ  เยภุยฺยภาวํ  นิสฺสิตา  สมถกิริยา  เยภุยฺยสิกา.

แปลความว่า –

เยภุยยสิกา คือกระบวนการระงับอธิกรณ์ที่อิงอาศัยเสียงข้างมากของเหล่าบุคคลผู้พูดตรงตามธรรมหรือพูดถูกต้องตามหลักธรรม

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ยกเสียงข้างมากของโจรขึ้นมาคุย

: นั่นไม่ใช่เยภุยสิกา

#บาลีวันละคำ (3,488)

30-12-64 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย