โยชน์ (บาลีวันละคำ 3,493)

โยชน์

ยาวเท่าไร

อ่านว่า โยด

“โยชน์” เขียนแบบบาลีเป็น “โยชน” อ่านว่า โย-ชะ-นะ รากศัพท์มาจาก ยุชฺ (ธาตุ = ประกอบ) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แผลง อุ ที่ ยุ-(ชฺ) เป็น โอ (ยุชฺ > โยช)

: ยุชฺ + ยุ > อน = ยุชน > โยชน แปลตามศัพท์ว่า “ระยะทางอันกำหนดกันไว้” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายของคำว่า “โยชน” ไว้ดังนี้ –

(1) the yoke of a carriage (คานรถ) 

(2) a measure of length: as much as can be travelled with one yoke [of oxen], a distance of about 7 miles, which is given by Bdhgh. as equal to 4 gāvutas (เครื่องวัดความยาว: ยาวเท่าที่จะไปได้ด้วยแม่โคคู่หนึ่ง, ระยะทางประมาณ 7 ไมล์, ซึ่งพระพุทธโฆษกล่าวว่าเท่ากับ 4 คาวุต) 

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ว่า 

“โยชน์ : ชื่อมาตราวัดระยะทาง เท่ากับ ๔ คาวุต หรือ ๔๐๐ เส้น.”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“โยชน์ : (คำนาม) ชื่อมาตราวัด ๔๐๐ เส้น เป็น ๑ โยชน์; การผูก. (ป., ส.).”

บาลี “โยชน” สันสกฤตก็เป็น “โยชน”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้

(สะกดตามต้นฉบับ)

“โยชน : (คำนาม) ‘โยชน์,’ พระเจ้า, พระอีศวร, อาตมันของโลก; พิกัดระยะทางไกลอันเท่ากับสี่โกฺรส; การต่อ-เข้า-ประสาน, สมาคม; God, the Supreme Being, the soul of the world; a measure of distance equal to four Krosas; joining, union.”

ขยายความ :

“พิกัดระยะทางไกลอันเท่ากับสี่โกฺรส” “โกฺรส” คือระยะทางไกลเท่าไร สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “โกฺรศ” บอกไว้ดังนี้ –

“โกฺรศ : (คำนาม) พิกัดวัดระยะอันเท่ากับ ๔๐๐๐ ศอก; a measure of distance, equal to 4000 cubits.”

ที่คำว่า “คาวุต” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“คาวุต : (แบบ) (คำนาม) มาตราโบราณ สําหรับวัดความยาว ( = ๔,๐๐๐ ทัณฑะ หรือ ๒ โกรศ หรือ ๑ ใน ๔ ของโยชน์ = ๑๐๐ เส้น), คาพยุต ก็ว่า. (ป.).”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “คาวุต” บอกไว้ว่า 

“คาวุต : ชื่อมาตราวัดระยะทาง เท่ากับ ๘๐ อุสภะ หรือ ๑๐๐ เส้น (๔ คาวุตเป็น ๑ โยชน์); ดู มาตรา.”

ที่คำว่า “มาตรา” บอกไว้ว่า 

…………..

มาตราวัด

๗ เล็ดข้าว เป็น ๑ นิ้ว

๑๒ นิ้ว เป็น ๑ คืบ

๒ คืบ เป็น ๑ ศอก

๔ ศอก เป็น ๑ วา

๒๕ วา เป็น ๑ อุสภะ

๘๐ อุสภะ เป็น ๑ คาวุต

๔ คาวุต เป็น ๑ โยชน์

หรือ

๔ ศอก เป็น ๑ ธนู

๕๐๐ ธนู เป็น ๑ โกสะ

๔ โกสะ เป็น ๑ คาวุต

๔ คาวุต เป็น ๑ โยชน์

…………..

ผู้เขียนบาลีวันละคำทำหน้าที่นำข้อมูลต่างๆ มาแสดงไว้ ขอแรงท่านที่ถนัดในทางคิดคำนวณโปรดใช้ข้อมูลเหล่านี้คำนวณออกมาว่า “โยชน์” คือระยะทางเท่าไรเมื่อเทียบกับ “กิโลเมตร” อันเป็นมาตราที่คนไทยทุกวันนี้คุ้นเคยกัน

เท่าที่ได้ฟังบอกกันมาแต่เดิม ท่านว่า 1 โยชน์ เท่ากับ 16 กิโลเมตร

แต่ที่ได้ฟังล่าสุด ท่านแก้ว่า ที่ว่า 1 โยชน์ เท่ากับ 16 กิโลเมตรนั้น ยังคลาดเคลื่อนอยู่ ที่จริง 1 โยชน์ เท่ากับ 13 กิโลเมตร (เดิมว่า 16 แล้วแก้เป็น 13)

ผู้เขียนบาลีวันละคำขออนุญาตขอร้องเหมือนกับที่ได้ขอร้องมาตลอดว่า ขอให้คณะสงฆ์-โดยมหาเถรสมาคม-ยกเรื่องนี้ขึ้นพิจารณา จะตั้งเป็นคณะทำงานหรือทำแบบไหนก็สุดแต่จะเห็นสมควร ให้ได้คำตอบอันเป็นมติของคณะสงฆ์ไทยแล้วประกาศให้ทราบทั่วกัน

“เรื่องนี้” ที่กล่าวข้างต้นขอประมวลมา 3 เรื่อง คือ –

……………………………………….

1 ระยะทาง 1 โยชน์ เท่ากับกี่กิโลเมตร

2 ทรัพย์ราคา 5 มาสก เท่ากับเงินบาททุกวันนี้กี่บาท

3 หลักการรับกฐิน ภิกษุ 5 รูปต้องจำพรรษาในวัดเดียวกันหรือนิมนต์มาจากต่างวัดก็ใช้ได้

……………………………………….

เรื่องทั้ง 3 นี้ กรุณาอย่าปล่อยให้ต่างคนต่างคิด ต่างคนต่างคำนวณ ต่างคนต่างแสดงความเห็น ซึ่งจะถกเถียงกันหาข้อยุติไม่ได้ แต่ขอให้เป็นมติของคณะสงฆ์ไทย ทั้งนี้เพื่อจะได้ถือปฏิบัติให้เป็นเอกภาพทั่วสังฆมณฑล

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้ากล้าที่จะย่างเท้าก้าวที่หนึ่ง

: ร้อยโยชน์พันโยชน์ก็ไปถึง-ถ้าไม่หยุดเดิน

#บาลีวันละคำ (3,493)

4-1-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย