จักรี (บาลีวันละคำ 329)

จักรี

อ่านว่า จัก-กฺรี

“จักรี” เป็นรูปสันสกฤต (จกฺรี หรือ จกฺรินฺ) บาลีเป็น “จกฺกี” อ่านว่า จัก-กี

“จกฺกี” มาจาก จกฺก + อี = จกฺกี แปลว่า “ผู้มีจักร”

“จกฺก” (ไทยเขียน “จักร”) ความหมายสามัญคือ ล้อรถ สัญลักษณ์แห่งการขับเคลื่อนพัฒนาของมนุษยชาติ แล้วพัฒนาเป็นแผ่นกลม คือ อาวุธสำหรับขว้าง เป็นสัญลักษณ์แห่งอำนาจเพื่อปราบยุคเข็ญ

เมื่อเกิดคติว่า พระนารายณ์อวตารลงมาปราบยุคเข็ญ จึงเรียกพระนารายณ์ว่า “จกฺกี – จักรี – ผู้มีจักร”

ต่อมา “จักรี” หมายถึง พระราชา ตามคติความเชื่อของไทยที่ถือว่าพระราชาเป็นพระนารายณ์อวตาร

คำว่า “ตรี” คนเก่าออกเสียงเป็น “กรี” (ตร เป็น กร เช่น ตรอก = กรอก, ตรม = กรม, ไตร = ไกร)

ตราพระราชวงศ์จักรี เป็นรูป “จักร” กับ “ตรี” (“ตรี” ตัดมาจาก ตรีศูล)

จักร + ตรี = จักรตรี ออกเสียงแบบคนเก่าว่า จัก-กรี ตรงกับ “จักรี” พอดี

ดังนั้น “จักรี” จึงหมายถึงพระนารายณ์ = พระราชา ก็ได้

หมายถึง “จักร” กับ “ตรี” อันเป็นตราพระราชวงศ์จักรี ก็ได้

“จักรี” เป็นภาษาบาลีอัจฉริยะอีกคำหนึ่งของไทย

: ถ้าไม่ดูถูกตัวเอง ก็จะเห็นอัจฉริยะของตัวเอง

บาลีวันละคำ (329)

6-4-56

จกฺก (บาลี-อังกฤษ)

(นปุง.) (เวท. จกฺร การสร้างรูปคำซ้ำจาก *quel หมุนรอบ to turn round (เทียบ บา. กณฺฐ > Lat. collus = สิ่งที่หมุน (ตลอดเวลา), คือ ล้อ, หรือ ภาวนาม, รูปทรงหรือเส้นรอบวงของล้อ, กล่าวคือ วงกลม =that which is (continuously) turning, i. e. wheel, or abstr, the shape or periphery of it, i. e. circle.)

1. ความหมายอย่างหยาบๆ

๑ ล้อ (รถ) a wheel (of a carriage)

๒ แผ่นหินแบนกลมใช้เป็นอาวุธสำหรับขว้างไป a discus used as a missile weapon (เทียบ ขุร มีดโกน ในฐานใช้เป็นเครื่องมือสำหรับทรมาน cp. khura˚ a razor as an instr. of torture)

๓ แผ่นกลม, วงกลม a disc, a circle

๔ ขบวนทหาร an array of troops

2. ความหมายประยุกต์

๑ (ล้อในฐานเป็นส่วนประกอบของรถ, หรือล้อ ๒ ข้าง หรือ ๔ ข้าง a wheel as component part of a carriage, or one of a duad or tetrad=) หมู่, กลุ่ม, ชุด, ส่วน; การสืบลำดับ; ถิ่น, เขตแดน, รอบ collection, set, part; succession; sphere, region, cycle

๒ (เหมือนล้อ ๔ ล้อ ซึ่งเป็นกำลังเคลื่อนของรถ like the four wheels constituting the moving power of a carriage=) ยานพาหนะ, เครื่องมือ, หนทางและวิถีทาง; คุณสมบัติ, คุณภาพ, สถานะ, สภาพ, โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เงื่อนไขที่ดี (เป็นเครื่องมือที่เหมาะสมได้) a vehicle, instrument, means & ways; attribute, quality; state, condition, esp. good condition (fit instrumentality)

จักร, จักร-

 [จัก, จักกฺระ-] น. อาวุธในนิยาย รูปเป็นวงกลมและมีแฉก ๆ โดยรอบ เช่น พระนารายณ์ทรงจักร, สิ่งที่มีลักษณะเป็นวงกลมอย่างล้อรถ เช่น จักรที่ใช้ขว้างในการกีฬา, สิ่งที่มีรูปเป็นวงกลมมีฟันเฟืองหมุนด้วยพลังงานต่าง ๆ เช่น จักรนาฬิกา, เรียกเครื่องกลบางชนิด เช่น เครื่องจักร รถจักร, เรียกเครื่องเย็บผ้าที่ใช้เดินด้วยพลังงานหรือใช้เท้าถีบหรือใช้มือหมุนว่า จักร หรือ จักรเย็บผ้า; บรรจบรอบแห่งปีหรือแห่งฤดู เช่น พฤหัสบดีจักร. (ส.; ป. จกฺก).

จักริน, จักรี

 [จักกฺริน, จักกฺรี] น. ผู้มีจักร หมายถึง พระนารายณ์, ต่อมาหมายถึง พระราชา ตามคติความเชื่อของไทยที่ถือว่าเป็นพระนารายณ์อวตาร. (ส. จกฺรี, จกฺรินฺ; ป. จกฺกี).

ตรี ๒

 [ตฺรี] น. คําตัดมาจาก ตรีศูล

ตรีศูล

น. หลาวสามง่ามเป็นศัสตราประจําหัตถ์พระอิศวร.

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย