รยางค์ (บาลีวันละคำ 3,550)
รยางค์
มาอย่างไร?
ในภาษาไทยมีคำว่า “ระโยงระยาง” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ระโยงระยาง : (คำนาม) สายที่โยงหรือผูกไว้ระเกะระกะ เช่น สายไฟระโยงระยางเต็มไปหมดน่ากลัวอันตราย.”
ภาษาไทยเขียนว่า “-ระยาง” ระ– มีสระ อะ และ –ยาง ไม่มี ค์ การันต์
นอกจากนี้ยังมีคำว่า “ระโยง” คำเดียวอีกคำหนึ่ง พจนานุกรมฯ บอกไว้ว่า –
“ระโยง : (คำนาม) สายโยงเสากระโดงเรือ.”
เป็นอันว่า “ระโยง” และ “ระโยงระยาง” ในภาษาไทย หมายถึง สายไฟหรือเชือกที่ผูกขึงไว้ระเกะระกะ-ทำนองนั้น
แล้ว “รยางค์” มาอย่างไร?
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มีคำว่า “รยางค์” บอกไว้ว่า –
“รยางค์ : (คำนาม) ส่วนที่ยื่นออกจากส่วนหลักของอวัยวะของสิ่งมีชีวิต เช่น หนวดของแมลง ครีบปลา แขน ขา. (อ. appendage).”
พจนานุกรมฯ บอกว่า คำนี้เทียบกับคำอังกฤษว่า appendage
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล appendage เป็นไทยว่า เพิ่มเติม, แนบท้าย, ห้อยท้าย, ติด, ประทับ (ตรา), สิ่งติดต่อ, สาขา, แขนขา
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล appendage เป็นบาลีว่า:
anubandha อนุพนฺธ (อะ-นุ-พัน-ทะ) = “ตามผูก” “ตามติด” “ติดตาม” > ส่วนน้อยที่ติดอยู่กับส่วนใหญ่
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อนุพนฺธ” ว่า bondage (ความผูกพัน)
“อนุพนฺธ” คำกริยาสามัญเป็น “อนุพนฺธติ” (อะ-นุ-พัน-ทะ-ติ) พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลว่า to follow, run after, pursue (ติดตาม, วิ่งตาม, ไล่ตาม)
รยางค์ = appendage
appendage = อนุพนฺธ
อนุพนฺธ = bondage
bondage = ความผูกพัน
ยิ่งตามไป ก็ดูเหมือนจะยิ่งห่างไปจาก “รยางค์”
พจนานุกรมฯ เทียบ “รยางค์” กับคำอังกฤษ แต่ไม่ได้บอกว่า “รยางค์” เป็นภาษาอะไรหรือมาจากภาษาอะไร ลักษณะการสะกดคำที่มี ค การันต์ ชวนให้เข้าใจว่ามาจากบาลีสันสกฤต
ถ้ามาจากบาลี “รยางค์” เทียบเป็นบาลีก็ควรจะเป็น “รยงฺค” อ่านว่า ระ-ยัง-คะ แยกศัพท์เป็น รย + องฺค
(๑) “รย”
อ่านว่า ระ-ยะ รากศัพท์มาจาก รยฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย
: รยฺ + อ = รย (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะเป็นเหตุให้ไปถึง”
หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “รย” ว่า ระยะ, ความเร็ว, ช่วงเวลา
ตามคำแปลนี้แสดงว่า “ระยะ” ที่เราใช้กันในภาษาไทยมาจากคำบาลีว่า “รย”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “รย” ว่า speed (ความเร็ว) และบอกว่า lit. current (ตามตัว. กระแส)
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “รย” บอกไว้ดังนี้ –
“รย : (คำนาม) ฝีเท้า, ความเร็ว; กระแสน้ำ; speed, velocity; the current of a river.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ระยะ : (คำนาม) ช่วง, ตอน, เช่น ระยะเวลา ระยะทาง ระยะนี้ฝนตกชุก.”
โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “ระยะ” มาจากคำบาลีสันสกฤตว่า “รย” และไม่ได้บอกว่ามาจากภาษาอะไร ดังจะให้เข้าใจว่า “ระยะ” เป็นคำไทย
(๒) “องฺค”
อ่านว่า อัง-คะ รากศัพท์มาจาก องฺคฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป; รู้) + อ (อะ) ปัจจัย
: องฺคฺ + อ = องฺค แปลตามศัพท์ว่า (1) “ร่างที่เดินได้” (2) “เหตุเป็นเครื่องรู้ที่เกิด” คือทำให้รู้ต้นกำเนิด (3) “ส่วนอันเขารู้ว่าเป็นอวัยวะ”
“องฺค” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีหมายถึง ส่วนของร่างกาย, แขนขา, ชิ้นส่วน, ส่วนประกอบ, เหตุ, เครื่องหมาย (part of the body, a limb, part, member, cause, reason, status symbol); ส่วนประกอบของทั้งหมด หรือของระบบ หรือขององค์ (a constituent part of a whole or system or collection)
รย + องฺค = รยงฺค (ระ-ยัง-คะ) แปลตามศัพท์ว่า “องค์แห่งความเร็ว”
ตามคำแปลนี้ ยังไม่เห็นวี่แววว่า “รยงฺค” จะไปเป็น “รยางค์” ที่หมายถึง “ส่วนที่ยื่นออกจากส่วนหลักของอวัยวะของสิ่งมีชีวิต” ตามคำนิยามในพจนานุกรมฯ ได้อย่างไร
คงต้องทิ้งให้เป็นปัญหาไว้แต่นี้ก่อน
จะเห็นได้ว่า เรียนบาลีก็มีปัญหาให้ต้องแก้อยู่ตลอดเวลา
…………..
ดูก่อนภราดา!
: การไม่ก่อปัญหา
: คือการช่วยแก้ปัญหา
(ดูเหมือนใครคนหนึ่งจะว่าไว้อย่างนั้น)
#บาลีวันละคำ (3,550)
2-3-65
…………………………….
…………………………….