คณโสภก (บาลีวันละคำ 3,544)

คณโสภก

ผู้ทำให้หมู่คณะสวยงาม

อ่านว่า คะ-นะ-โส-พก

ประกอบด้วยคำว่า คณ + โสภก

(๑) “คณ” 

บาลีอ่านว่า คะ-นะ รากศัพท์มาจาก คณฺ (ธาตุ = นับ) + อ (อะ) ปัจจัย 

: คณฺ + อ = คณ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนย่อยที่นับรวมกัน” 

“คณ” ในบาลีมีความหมายดังนี้ – 

(1) เมื่อใช้คำเดียว หมายถึง กลุ่มคน, ฝูงชน, คนจำนวนมากมาย (a crowd, a multitude, a great many)

(2) เมื่อใช้เป็นส่วนท้ายคำสมาส หมายถึงการรวมเป็นหมู่ของสิ่งนั้นๆ (a collection of) กล่าวคือ กลุ่ม, ฝูงชน, มวล; ฝูง, ฝูงสัตว์; โขลง, หมู่, การรวมกันเป็นหมู่ (a multitude, mass; flock, herd; host, group, cluster)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “คณ-, คณะ” ไว้ดังนี้ –

(1) หมู่, พวก, (ซึ่งแยกมาจากส่วนใหญ่). 

(2) กลุ่มคนผู้ร่วมกันเพื่อการอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น คณะกรรมการ คณะสงฆ์ คณะนักท่องเที่ยว. 

(3) หน่วยงานในมหาวิทยาลัยหรือสถาบันที่เทียบเท่าซึ่งรวมภาควิชาต่าง ๆ ที่จัดการเรียนการสอนวิชาในสายเดียวกัน เช่น คณะนิติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์. 

(4) จำนวนคำที่กำหนดไว้ในการแต่งร้อยกรองแต่ละประเภท โดยแบ่งเป็นบท บาท และวรรค เช่น คณะของกลอนแปด ๑ บท มี ๒ บาท แต่ละบาทมี ๒ วรรค แต่ละวรรคมี ๖ ถึง ๙ คำ..

ในที่นี้ “คณะ” ใช้ในความหมายตามข้อ (1) และ (2) 

(๒) “โสภก”

บาลีอ่านว่า โส-ภะ-กะ รากศัพท์มาจาก สุภฺ (ธาตุ = สวยงาม, รุ่งเรือง) + ณฺวุ ปัจจัย, แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ), แผลง อุ ต้นธาตุเป็น โอ “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” (สุภฺ > โสภ)

: สุภฺ + ณฺวุ > อก = สุภก > โสภก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทำให้สวยงาม”

“โสภก” (คุณศัพท์) หมายถึง ผู้ประดับ, ส่องแสง, ทำให้สวยงาม (adorning, shining, embellishing)

คณ + โสภก = คณโสภก (คะ-นะ-โส-พะ-กะ) แปลว่า “ผู้ทำหมู่คณะให้สวยงาม”

อภิปรายขยายความ :

“คณโสภก” ถ้าเป็นบาลีอ่านว่า คะ-นะ-โส-พะ-กะ

ใช้ในคำไทย เขียนรูปเดียวกัน อ่านว่า คะ-นะ-โส-พก

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มีคำว่า “โสธก” บอกคำอ่านว่า โส-ทก บอกความหมายไว้ดังนี้ – 

“โสธก : (คำนาม) ผู้ชําระ, ผู้ทําให้สะอาด. (ป.; ส. โศธก).”

“โสธก” รูปคำมีที่มาอย่างเดียวกับ “โสภก”

“โสธก” อ่านว่า โส-ทก

“โสภก” อ่านว่า โส-พก

ดำเนินรอยเดียวกัน

อธิบายโยงถึงกันเผื่อใครสงสัยว่า “คณโสภก” ทำไมอ่านว่า คะ-นะ-โส-พก

คะ-นะ-โส-พก เสียงอาจจะไม่สนิทหู และคำนี้ก็ยังไม่มีใครใช้ในภาษาไทย ยังไม่มีเก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ผู้เขียนบาลีวันละคำผูกคำขึ้นเสนอไว้ในวงวรรณ ไม่มีใครใช้ก็ไม่เสียหรือไม่ขาดทุนอะไร แต่ควรนับว่าเป็นกำไรทางภาษา คือมีคำใหม่เพิ่มขึ้นในภาษาไทย และเป็นข้อคิดว่า เราอาจสร้างคำขึ้นใช้ในภาษาไทยของเราได้เอง ไม่ใช่ว่าจะต้องทับศัพท์เป็นคำฝรั่งไปเสียทุกคำไป

“คณโสภก” ผูกรูปคำคล้อยตามคำว่า “คณทูสก” ที่เสนอไปแล้วเพื่อให้เข้าชุดกัน คำในชุดนี้มี 3 คำ คือ “คณโสภก” “คณทูสก” และ “คณปรก”

คำในชุดนี้ที่มีปรากฏมาแต่เดิมใช้เป็น “คณโสภกะ” “คณทูสกะ” และ “คณปูรกะ” (ดูข้างหน้า) ในที่นี้ “คณทูสก” ไม่ได้เขียนเป็น “คณทูสกะ” แต่เขียนล้อตามคำว่า “กุลทูสก” ที่มีเก็บไว้ในพจนานุกรมฯ เมื่อมี “คณทูสก” อีก 2 คำก็เลยล้อตามกันเพื่อให้เข้าชุด จึงเป็น คือ “คณโสภก” “คณทูสก” และ “คณปรก”

“คณโสภก” แปลว่า “ผู้ทำหมู่คณะให้สวยงาม” หมายถึง ผู้มีความรู้ความสามารถ มีคุณธรรม ประพฤติตนอยู่ในศีลธรรม เป็นที่ยกย่องชื่นชมของคนทั่วไป ความดีงามมิใช่เกิดขึ้นเฉพาะตน หากแต่ทำให้หมู่คณะหรือสังคมที่ตนเป็นสมาชิกอยู่พลอยมีหน้ามีตา มีชื่อเสียง เป็นที่สรรเสริญไปด้วย

ผู้รู้ท่านว่า สมาชิกของคณะย่อมมี 3 จำพวก คือ –

(1) คณโสภกะ (คะ-นะ-โส-พะ-กะ) ผู้ทำคณะให้งดงาม (one who makes resplendent of the company) 

: มีคนประเภทนี้มากๆ คณะเจริญ

(2) คณทูสกะ (คะ-นะ-ทู-สะ-กะ) ผู้ทำร้ายคณะ (one who spoils the reputation of the company) 

: มีคนประเภทนี้มากๆ คณะเสื่อม

(3) คณปูรกะ (คะ-นะ-ปู-ระ-กะ) ผู้ทำให้ครบจำนวน (one who completes the quorum) 

: มีคนประเภทนี้มากๆ คณะอยู่กันไปวันๆ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้ายังทำชื่อเสียงไม่ได้

: ก็อย่าทำให้เสียชื่อเสียง

#บาลีวันละคำ (3,544)

24-2-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….