โจรีภริยา (บาลีวันละคำ 3,606)

โจรีภริยา

ภรรยาเยี่ยงโจร

…………..

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ เมืองสาวัตถี ได้ทรงแสดงเรื่องภรรยา 7 ประเภท โปรดนางสุชาดาสะใภ้ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ภรรยา 7 ประเภทมีคำเรียกตามบาลีพระไตรปิฎก (ภริยาสูตร สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 23 ข้อ 60) ดังนี้:- 

วธกสมา = ภรรยาเสมอด้วยผู้ฆ่า

โจรสมา = ภรรยาเสมอด้วยโจร

อัยยสมา = ภรรยาเสมอด้วยนาย

มาตุสมา = ภรรยาเสมอด้วยมารดา

ภคินิสมา = ภรรยาเสมอด้วยน้องสาว

สขีสมา = ภรรยาเสมอด้วยเพื่อน

ทาสีสมา = ภรรยาเสมอด้วยทาส

ในภาษาไทย ท่านใช้คำเรียกภรรยาทั้ง 7 ประเภทว่า วธกาภริยา โจรีภริยา อัยยาภริยา มาตาภริยา ภคินีภริยา สขีภริยา ทาสีภริยา

…………..

“โจรีภริยา” อ่านว่า โจ-รี-พะ-ริ-ยา

ประกอบด้วยคำว่า โจรี + ภริยา 

(๑) “โจรี” 

อ่านว่า โจ-รี รูปคำเดิมเป็น โจร + อี ปัจจัย

(ก) “โจร” บาลีอ่านว่า โจ-ระ รากศัพท์มาจาก จุรฺ (ธาตุ = ลัก, ขโมย) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อุ ที่ จุ-(รฺ) เป็น โอ (จุรฺ > โจร)

: จุรฺ + ณ = จุรณ > จุร > โจร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ลักขโมย” หมายถึง ขโมย, โจร (a thief, a robber) 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“โจร ๑, โจร– : (คำนาม) ผู้ร้ายที่ลักขโมยหรือปล้นสะดมทรัพย์สินผู้อื่นเป็นต้น. (ป., ส.).”

(ข) โจร + อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ = โจรี แปลว่า “สตรีผู้ลักขโมย” 

(๒) “ภริยา” 

บาลีอ่านว่า พะ-ริ-ยา รากศัพท์มาจาก ภรฺ (ธาตุ = เลี้ยง) + อิ อาคม + ย ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ภรฺ + อิ + ย = ภริย + อา = ภริยา แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันสามีต้องเลี้ยงดู” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภริยา” ว่า a wife และบอกคำแปลตามรากศัพท์ไว้ว่า one who is supported (ผู้ถูกเลี้ยงดู)

บาลี “ภริยา” ในภาษาไทยใช้ว่า “ภริยา” และ “ภรรยา”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

(1) ภริยา : (คำนาม) ภรรยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ป.; ส. ภารฺยา).

(2) ภรรยา : (คำนาม) ภริยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ส. ภารฺยา; ป. ภริยา).

โปรดสังเกตศึกษาวิธีให้คำนิยามของพจนานุกรมฯ 

“ภริยา” บอกว่าคือ “ภรรยา”

“ภรรยา” ก็บอกว่าคือ “ภริยา”

หมายความว่าทั้ง 2 คำใช้ได้เท่ากัน ไม่มีคำไหนเป็นคำหลัก-คำรอง คือเป็นคำหลักทั้งคู่ คำนิยามต่อมาก็ตรงกันทั้ง 2 คำ

โจรี + ภริยา = โจรีภริยา แปลว่า “ภรรยาผู้เป็นเหมือนคนลักขโมย” หรือ “ภรรยาเยี่ยงโจร”

ขยายความ :

ในพระไตรปิฎก (สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย เล่ม 23 ข้อ 60) มีคาถาที่เป็นพระพุทธพจน์แสดงลักษณะของ “โจรีภริยา” ดังนี้ 

…………..

ยํ อิตฺถิยา วินฺทติ สามิโก ธนํ

สิปฺปํ วณิชฺชญฺจ กสิมธิฏฺฐหิ

อปฺปมฺปิ ตสฺมา อปหาตุมิจฺฉติ

ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา

โจรี จ ภริยาติ จ สา ปวุจฺจติ  ฯ

…………..

แปลโดยประสงค์ว่า –

…………..

สามีของหญิงหาทรัพย์มาได้เป็นนักหนา

ด้วยงานฝีมือ การค้า และการเกษตร (เป็นต้น) 

ภรรยาก็ฉ้อฉลยักยอกจนชั้นแต่น้อยนิดก็ไม่เว้น

บุรุษมีภรรยาชั่วเช่นมีลักษณะฉะนี้

พระจอมมุนีตรัสเรียกว่า “โจรีภริยา” ภรรยาเยี่ยงโจร

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [282] สรุปลักษณะของ “โจรีภริยา” ไว้ดังนี้ 

…………..

2. โจรีภริยา (ภรรยาเยี่ยงโจร, ภรรยาผู้ล้างผลาญทรัพย์สมบัติ — Corī-bhariyā: a wife like a robber; thievish wife)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ปล้นสามี

: คือปล้นความดีของตัวเอง

#บาลีวันละคำ (3,606)

27-4-65

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….