วธกาภริยา (บาลีวันละคำ 3,605)
วธกาภริยา
ภรรยาเยี่ยงเพชฌฆาต
…………..
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ เมืองสาวัตถี ได้ทรงแสดงเรื่องภรรยา 7 ประเภท โปรดนางสุชาดาสะใภ้ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ภรรยา 7 ประเภทมีคำเรียกตามบาลีพระไตรปิฎก (ภริยาสูตร สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 23 ข้อ 60) ดังนี้:-
วธกสมา = ภรรยาเสมอด้วยผู้ฆ่า
โจรสมา = ภรรยาเสมอด้วยโจร
อัยยสมา = ภรรยาเสมอด้วยนาย
มาตุสมา = ภรรยาเสมอด้วยมารดา
ภคินิสมา = ภรรยาเสมอด้วยน้องสาว
สขีสมา = ภรรยาเสมอด้วยเพื่อน
ทาสีสมา = ภรรยาเสมอด้วยทาส
ในภาษาไทย ท่านใช้คำเรียกภรรยาทั้ง 7 ประเภทว่า วธกาภริยา โจรีภริยา อัยยาภริยา มาตาภริยา ภคินีภริยา สขีภริยา ทาสีภริยา
…………..
“วธกาภริยา” อ่านว่า วะ-ทะ-กา-พะ-ริ-ยา
ประกอบด้วยคำว่า วธกา + ภริยา
(๑) “วธกา”
อ่านว่า วะ-ทะ-กา รูปคำเดิมเป็น วธก + อา ปัจจัย
(ก) “วธก” อ่านว่า วะ-ทะ-กะ รากศัพท์มาจาก –
(1) วธ (การฆ่า) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ รฺ ที่สุดธาตุและ กฺวิ
: วธ + กรฺ = วธกรฺ + กฺวิ = วธกรกฺวิ > วธกร > วธก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้กระทำซึ่งการฆ่า”
(2) หนฺ (ธาตุ = ฆ่า) + ณฺวุ ปัจจัย, แปลง หนฺ เป็น วธ, แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ)
: หนฺ + ณฺวุ = หนณฺวุ > วธณฺวุ > วธก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ฆ่า”
หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “วธก” (ปุงลิงค์) ว่า ผู้ฆ่า, เพชฌฆาต, นายพรานธนู
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วธก” ว่า slaying, killing; murderous; a murderer (ฆ่า, ประหาร; ทำฆาตกรรม; ฆาตกร)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วธกะ : (คำนาม) คนฆ่า, ผู้ฆ่า; เพชฌฆาต. (ป., ส.).”
(ข) วธก + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ = วธกา แปลว่า “สตรีผู้ฆ่า”
(๒) “ภริยา”
บาลีอ่านว่า พะ-ริ-ยา รากศัพท์มาจาก ภรฺ (ธาตุ = เลี้ยง) + อิ อาคม + ย ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: ภรฺ + อิ + ย = ภริย + อา = ภริยา แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันสามีต้องเลี้ยงดู”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภริยา” ว่า a wife และบอกคำแปลตามรากศัพท์ไว้ว่า one who is supported (ผู้ถูกเลี้ยงดู)
บาลี “ภริยา” ในภาษาไทยใช้ว่า “ภริยา” และ “ภรรยา”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) ภริยา : (คำนาม) ภรรยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ป.; ส. ภารฺยา).
(2) ภรรยา : (คำนาม) ภริยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ส. ภารฺยา; ป. ภริยา).
โปรดสังเกตศึกษาวิธีให้คำนิยามของพจนานุกรมฯ
“ภริยา” บอกว่าคือ “ภรรยา”
“ภรรยา” ก็บอกว่าคือ “ภริยา”
หมายความว่าทั้ง 2 คำใช้ได้เท่ากัน ไม่มีคำไหนเป็นคำหลัก-คำรอง คือเป็นคำหลักทั้งคู่ คำนิยามต่อมาก็ตรงกันทั้ง 2 คำ
วธกา + ภริยา = วธกาภริยา แปลว่า “ภรรยาผู้เป็นเหมือนคนฆ่า” หรือ “ภรรยาเยี่ยงเพชฌฆาต”
ขยายความ :
ในพระไตรปิฎก (สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย เล่ม 23 ข้อ 60) มีคาถาที่เป็นพระพุทธพจน์แสดงลักษณะของ “วธกาภริยา” ดังนี้
…………..
ปทุฏฺฐจิตฺตา อหิตานุกมฺปินี
อญฺเญสุ รตฺตา อติมญฺญเต ปตึ
ธเนน กีตสฺส วธาย อุสฺสุกา
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา
วธกา จ ภริยาติ จ สา ปวุจฺจติ ฯ
…………..
แปลโดยประสงค์ว่า –
…………..
ภรรยาผู้มีจิตคิดร้ายทุกเมื่อ
ไม่ช่วยเหลือเกื้อกูลสามี
ยินดีในชายอื่นเป็นอาจิณ
ดูหมิ่นสามีร่ำไป
ซื้อได้ด้วยทรัพย์
นับแต่จะพยายามฆ่าผัว
บุรุษมีภรรยาชั่วมีลักษณะเช่นนี้
พระจอมมุนีตรัสเรียกว่า “วธกาภริยา” ภรรยาเยี่ยงเพชฌฆาต
…………..
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [282] สรุปลักษณะของ “วธกาภริยา” ไว้ดังนี้
…………..
1. วธกาภริยา (ภรรยาเยี่ยงเพชฌฆาต, ภรรยาที่คิดร้าย ซื้อได้ด้วยเงิน มิได้อยู่กินด้วยความพอใจ ยินดีชายอื่น ดูหมิ่นและคิดทำลายสามี — Vadhakā-bhariyā: a wife like a slayer; destructive wife)
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ก่อนที่จะคิดฆ่า
: โปรดหมุนเวลาไปถึงวันที่รักกัน
#บาลีวันละคำ (3,605)
26-4-65
…………………………….
…………………………….