ภวเนตติ์ (บาลีวันละคำ 3,721)

ภวเนตติ์

รูปสวย แต่ร้ายสุด

อ่าว่า พะ-วะ-เนด

“ภวเนตติ์” เขียนแบบบาลีเป็น “ภวเนตฺติ” อ่านว่า พะ-วะ-เนด-ติ ประกอบด้วยคำว่า ภว + เนตฺติ

(๑) “ภว”

อ่านว่า พะ-วะ รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น; เจริญ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อู ที่ ภู เป็น โอ แล้วแปลง โอ เป็น อว (ภู > โภ > ภว)

: ภู + ณ = ภูณ > ภู > โภ > ภว (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ความมีความเป็น” (2) “ภาวะที่เจริญ” (3) “เหตุเป็นเครื่องเจริญแห่งเหล่าสัตว์” (4) “ที่เป็นที่เกิดขึ้น” (5) “เหตุที่ทำให้มีการเกิดขึ้น” หมายถึง ความเกิดใหม่, ภพ, รูปกำเนิด, ความมี, ชีวิต (becoming, form of rebirth, state of existence, a life)

ในภาษาไทย คำนี้ใช้เป็น “ภว-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “ภวะ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“ภว-, ภวะ : (คำนาม) ความเกิด, ความมี, ความเป็น; ภพ. (ป., ส.).”

บาลี “ภว” ในภาษาไทยแปลง ว เป็น พ ใช้เป็น “ภพ” ได้อีกรูปหนึ่ง พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“ภพ : (คำนาม) โลก, แผ่นดิน; วัฏสงสาร. (ป. ภว).”

(๒) “เนตฺติ”

อ่านว่า เนด-ติ รากศัพท์มาจาก นี (ธาตุ = นำไป) + ติ ปัจจัย, แผลง อี ที่ นี เป็น เอ (นี > เน), ซ้อน ตฺ ระหว่างธาตุกับปัจจัย

: นี + ตฺ + ติ = นีตฺติ > เนตฺติ (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้นำไป” หมายถึง ผู้นำทาง, สื่อ; ที่พึ่งพิง (a guide, conductor; support)

ภว + เนตฺติ = ภวเนตฺติ (พะ-วะ-เนด-ติ) แปลว่า “ผู้นำไปสู่ภพ” หมายถึง ผู้นำไปเกิดใหม่, ผู้นำทางไปสู่ภพหรือชีวิต (leader to renewed existence, guide to existence)

ขยายความ :

คำว่า “ภวเนตฺติ” คัมภีร์อรรถกถาไขความไว้ดังต่อไปนี้ –

…………..

ภวเนตฺตีติ ภวรชฺชุ ฯ

คำว่า ภวเนตฺติ หมายถึง ภวรชฺชุ คือตัณหาอันเปรียบเหมือนเชือกผูกสัตว์ไว้ในภพ

ตณฺหายเอว เอตํ นามํ ฯ

คำว่า “ภวเนตฺติ” นั้น เป็นชื่อของตัณหานั่นเอง

ตาย หิ สตฺตา โคณา วิย คีวายํ พนฺธิตฺวา ตํ ตํ ภวํ นิยฺยนฺติ ตสฺมา ภวเนตฺตีติ วุจฺจติ ฯ

จริงอยู่ ตัณหานั้นย่อมนำสัตว์ทั้งหลายไปสู่ภพนั้นๆ เหมือนผูกคอโค (จูงไป) เพราะฉะนั้น ท่านจึงเรียกว่า ภวเนตฺติ (แปลว่า “ผู้นำสัตว์ไปสู่ภพ” คือทำให้เวียนเกิดเวียนตายไม่รู้จบสิ้น)

ที่มา: มโนรถปูรณี ภาค 2 หน้า 413

…………..

“ภวเนตฺติ” ใช้ในภาษาไทย ถ้าเขียนตามรูปบาลีเป็น “ภวเนตติ” (ไม่มีจุดใต้ ต ตัวหน้า) ก็ต้องอ่านว่า พะ-วะ-เนด-ติ ในที่นี้ต้องการให้อ่านว่า พะ-วะ-เนด จึงการันต์ที่ -ติ เขียนเป็น “ภวเนตติ์” อ่านว่า พะ-วะ-เนด

“ภวเนตติ์” เสียงคล้ายคำว่า “ภูวเนตร” (พู-วะ-เนด) ซึ่งพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกความหมายว่า “พระเจ้าแผ่นดิน” เป็นคำที่มีความหมายสูง

“ภวเนตติ์” รูปและเสียงก็ใกล้เคียงกับ “ภูวเนตร” จัดว่าเป็นคำที่รูปงามได้คำหนึ่ง เสียงก็เพราะอีกต่างหาก นักตั้งชื่ออาจหยิบเอาไปตั้งชื่อสตรีได้อย่างไม่ขัดเขิน

แต่ถ้ารู้ความหมาย คงต้องคิดหลายๆ รอบ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ดูคำ อย่ามองแค่รูปและเสียงถูกใจ

: ดูคน ต้องระวังระไว อย่ามองแค่รูปถูกตา

#บาลีวันละคำ (3,721)

20-8-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….