มหัลกะ (บาลีวันละคำ 3,857)

มหัลกะ

ไม่ได้เป็นกันทุกคน

อ่านว่า มะ-หัน-ละ-กะ

“มหัลกะ” เขียนแบบบาลีเป็น “มหลฺลก” อ่านว่า มะ-หัน-ละ-กะ รากศัพท์มาจาก มหนฺต (ใหญ่, มาก) + ลา (ธาตุ = ถือเอา) ณฺวุ ปัจจัย, แปลง มหนฺต เป็น มหา, ซ้อน ล, รัสสะ อา ที่ (ม)-หา และ ลา เป็น อะ, แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ)

: มหนฺต + ลฺ + ลา = มหนฺตลฺลา + ณฺวุ = มหนฺตลฺลาณฺวุ > มหาลฺลาณฺวุ > มหลฺลาณฺวุ > มหลฺลณฺวุ > มหลฺลก (มะ-หัน-ละ-กะ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ถือเอาซึ่งความเป็นผู้ใหญ่ด้วยอายุ”

หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “มหลฺลก” ว่า คนแก่, ผู้เฒ่า, ผู้เจริญวัย

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “มหลฺลก” ว่า old, venerable, of great age; an old man (แก่, เป็นที่เคารพนับถือ, มีอายุมาก; ผู้เฒ่า)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “มหลฺลก” เหมือนบาลี แต่ความหมายไปคนละทาง ดังนี้ –

“มหลฺลก : (คำนาม) ‘มหัลลก,’ เสาวิท, ขันที; a eunuch.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำนี้ไว้เป็น “มหัล” (มะ-หัน) และ “มหัลกะ” (มะ-หัน-ละ-กะ) บอกไว้ว่า –

“มหัล, มหัลกะ : (คำนาม) ผู้ใหญ่, คนมีอายุมาก, คนแก่. (คำวิเศษณ์) แก่, มีอายุมาก. (ป. มหลฺล, มหลฺลก).”

อภิปรายขยายความ :

บาลี “มหลฺลก” แปลว่า คนแก่, ผู้เฒ่า คำที่ตรงกันข้ามคือ “ทหร” (ทะ-หะ-ระ) และ“ตรุณ” (ตะ-รุ-นะ)

“ทหร” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้นำอวัยวะให้เติบโตต่อไปได้โดยยาก” หมายถึง คนที่ยังเป็นเด็ก เพราะเด็กนั้นยากที่จะดูแลรักษาตัวเองให้เติบโตขึ้นได้ด้วยดี (ดู “ทหาร [2]” บาลีวันละคำ (737) 25-5-57)

“ตรุณ” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ข้ามความเป็นเด็กไป” ใช้ในภาษาไทยที่เราคุ้นกันพอสมควร คือ “ดรุณ” และ “ดรุณี” แปลว่า คนหนุ่ม คนสาว (ดู “ดรุณ – ดรุณี” บาลีวันละคำ (3,235) 21-4-64)

“ทหร” หรือ “ตรุณ” กับ“มหลฺลก” มักใช้เทียบคู่กันเมื่อต้องการแสดงความแตกต่างระหว่างวัยให้เห็นว่าฝ่ายหนึ่งยังเป็นเด็กอยู่ แต่อีกฝ่ายหนึ่งเป็นผู้ใหญ่แล้ว ตรงกับที่คำไทยพูดว่า “เด็กกับผู้ใหญ่” คือให้รู้จักว่าใครเป็นเด็กใครเป็นผู้ใหญ่ จะได้ปฏิบัติต่อกันให้ถูกสถานะ

คำว่า “มหัลกะ” ไม่เป็นที่คุ้นหูคุ้นตาในหมู่คนไทย แต่พจนานุกรมฯ ก็ยังอุตส่าห์เก็บคำนี้ไว้ (ในขณะที่คำอีกหลายคำคนไทยคุ้นเคยกันดี แต่กลับไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฯ!)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: คนแก่เคยเป็นคนหนุ่มมาแล้วทุกคน

: แต่คนหนุ่มไม่แน่ว่าจะได้เป็นคนแก่ทุกคน

——————–

ภาพประกอบ: Antonín Kovář (หัวหน้าวงดนตรี) สาธารณรัฐเช็ก เมื่ออายุ 25 กับอายุ 102 จากเว็บไซต์ petmaya

#บาลีวันละคำ (3,857)

03-01-66 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

……………………………