มหัลกะ (บาลีวันละคำ 3,857)
มหัลกะ
ไม่ได้เป็นกันทุกคน
“มหัลกะ” เขียนแบบบาลีเป็น “มหลฺลก” อ่านว่า มะ-หัน-ละ-กะ รากศัพท์มาจาก มหนฺต (ใหญ่, มาก) + ลา (ธาตุ = ถือเอา) ณฺวุ ปัจจัย, แปลง มหนฺต เป็น มหา, ซ้อน ล, รัสสะ อา ที่ (ม)-หา และ ลา เป็น อะ, แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ)
: มหนฺต + ลฺ + ลา = มหนฺตลฺลา + ณฺวุ = มหนฺตลฺลาณฺวุ > มหาลฺลาณฺวุ > มหลฺลาณฺวุ > มหลฺลณฺวุ > มหลฺลก (มะ-หัน-ละ-กะ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ถือเอาซึ่งความเป็นผู้ใหญ่ด้วยอายุ”
หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “มหลฺลก” ว่า คนแก่, ผู้เฒ่า, ผู้เจริญวัย
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “มหลฺลก” ว่า old, venerable, of great age; an old man (แก่, เป็นที่เคารพนับถือ, มีอายุมาก; ผู้เฒ่า)
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “มหลฺลก” เหมือนบาลี แต่ความหมายไปคนละทาง ดังนี้ –
“มหลฺลก : (คำนาม) ‘มหัลลก,’ เสาวิท, ขันที; a eunuch.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำนี้ไว้เป็น “มหัล” (มะ-หัน) และ “มหัลกะ” (มะ-หัน-ละ-กะ) บอกไว้ว่า –
“มหัล, มหัลกะ : (คำนาม) ผู้ใหญ่, คนมีอายุมาก, คนแก่. (คำวิเศษณ์) แก่, มีอายุมาก. (ป. มหลฺล, มหลฺลก).”
อภิปรายขยายความ :
บาลี “มหลฺลก” แปลว่า คนแก่, ผู้เฒ่า คำที่ตรงกันข้ามคือ “ทหร” (ทะ-หะ-ระ) และ“ตรุณ” (ตะ-รุ-นะ)
“ทหร” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้นำอวัยวะให้เติบโตต่อไปได้โดยยาก” หมายถึง คนที่ยังเป็นเด็ก เพราะเด็กนั้นยากที่จะดูแลรักษาตัวเองให้เติบโตขึ้นได้ด้วยดี (ดู “ทหาร [2]” บาลีวันละคำ (737) 25-5-57)
“ตรุณ” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ข้ามความเป็นเด็กไป” ใช้ในภาษาไทยที่เราคุ้นกันพอสมควร คือ “ดรุณ” และ “ดรุณี” แปลว่า คนหนุ่ม คนสาว (ดู “ดรุณ – ดรุณี” บาลีวันละคำ (3,235) 21-4-64)
“ทหร” หรือ “ตรุณ” กับ“มหลฺลก” มักใช้เทียบคู่กันเมื่อต้องการแสดงความแตกต่างระหว่างวัยให้เห็นว่าฝ่ายหนึ่งยังเป็นเด็กอยู่ แต่อีกฝ่ายหนึ่งเป็นผู้ใหญ่แล้ว ตรงกับที่คำไทยพูดว่า “เด็กกับผู้ใหญ่” คือให้รู้จักว่าใครเป็นเด็กใครเป็นผู้ใหญ่ จะได้ปฏิบัติต่อกันให้ถูกสถานะ
คำว่า “มหัลกะ” ไม่เป็นที่คุ้นหูคุ้นตาในหมู่คนไทย แต่พจนานุกรมฯ ก็ยังอุตส่าห์เก็บคำนี้ไว้ (ในขณะที่คำอีกหลายคำคนไทยคุ้นเคยกันดี แต่กลับไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฯ!)
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คนแก่เคยเป็นคนหนุ่มมาแล้วทุกคน
: แต่คนหนุ่มไม่แน่ว่าจะได้เป็นคนแก่ทุกคน
——————–
ภาพประกอบ: Antonín Kovář (หัวหน้าวงดนตรี) สาธารณรัฐเช็ก เมื่ออายุ 25 กับอายุ 102 จากเว็บไซต์ petmaya
#บาลีวันละคำ (3,857)
03-01-66
…………………………….
……………………………