ท่าอากาศยาน (บาลีวันละคำ 3,856)

ท่าอากาศยาน

ไปนิพพานไปท่าไหน

อ่านว่า ท่า-อา-กาด-สะ-ยาน

ประกอบด้วยคำว่า ท่า + อากาศ + ยาน

(๑) “ท่า”

เป็นภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ท่า ๑ : (คำนาม) ฝั่งนํ้าสำหรับขึ้นลงหรือจอดเรือ, ท่านํ้า ก็เรียก; โดยปริยายหมายถึงที่จอดยานพาหนะบางชนิด เช่น ท่าเกวียน ท่ารถขนส่ง ท่าอากาศยาน; เรียกนํ้าในแม่นํ้าลำคลอง ว่า นํ้าท่า, คู่กับ นํ้าฝน.”

(๒) “อากาศ”

บาลีเป็น “อากาส” (ส เสือ สะกด) อ่านว่า อา-กา-สะ รากศัพท์มาจาก น (คำนิบาตบอกความปฏิเสธ = ไม่, ไม่ได้, ไม่ใช่) + กส (ธาตุ = ไถ, เขียน) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลง น เป็น อ (อะ) แล้วทีฆะ อ เป็น อา, ทีฆะ อะ ที่ ก-(สฺ) เป็น อา (กสฺ > กาส)

: น + กสฺ = นกสฺ + ณ = นกสณ > นกส > อกส > อากส > อากาส (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “สภาพอันใครไถไม่ได้” (2) “สภาพอันใครเขียนไม่ได้” หมายถึง อากาศ, ท้องฟ้า, บรรยากาศ, ช่องว่าง (air, sky, atmosphere; space)

บาลี “อากาส” ใช้ในภาษาไทยเขียนตามสันสกฤตเป็น “อากาศ” (ศ ศาลา สะกด) อ่านว่า อา-กาด พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายในภาษาไทยไว้ดังนี้ –

(1) แก๊สผสมที่ประกอบด้วยไนโตรเจนและออกซิเจนเป็นส่วนใหญ่ ใช้หายใจหรือช่วยในการเผาไหม้เป็นต้น

(2) (ความหมายเชิงปรัชญา) ที่ที่ว่างเปล่าซึ่งมีอยู่เป็นเอกเทศจากสสาร, เป็นธาตุอย่าง 1 ใน 6 คือ ปฐวีธาตุ (ธาตุดิน) อาโปธาตุ (ธาตุนํ้า) เตโชธาตุ (ธาตุไฟ) วาโยธาตุ (ธาตุลม) อากาศธาตุ (ที่ว่างเปล่า) และวิญญาณธาตุ (ธาตุรู้)

(3) ท้องฟ้า เช่น นกบินไปในอากาศ

(4) บางทีใช้หมายถึงสภาพดินฟ้าอากาศโดยทั่ว ๆ ไป เช่น เช้านี้อากาศดีจัง

ความหมายที่เข้าใจกันทั่วไป “อากาศ” คือ ที่ว่างเปล่า ไม่มีอะไร

(๓) “ยาน”

บาลีอ่านว่า ยา-นะ รากศัพท์มาจาก ยา (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: ยา + ยุ > อน = ยาน แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องไปสู่ที่ปรารถนา” หรือ “สิ่งสำหรับทำให้เคลื่อนไป”

“ยาน” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีหมายถึง –

(1) การไป, การดำเนินไป (going, proceeding)

(2) ยาน, พาหนะ (carriage, vehicle)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“ยาน ๑ : (คำนาม) เครื่องนําไป, พาหนะต่าง ๆ เช่น รถ เกวียน เรือ, มักใช้เข้าคู่กับคำ พาหนะ เป็น ยานพาหนะ. (ป., ส.).”

การประสมคำ :

๑ อากาส + ยาน = อากาสยาน (อา-กา-สะ-ยา-นะ) > อากาศยาน (อา-กาด-สะ-ยาน)

“อากาศยาน” เป็นคำที่ใช้ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“อากาศยาน : (คำนาม) เครื่องนําไปทางอากาศ, ยานที่แล่นไปในอากาศ เช่น เครื่องบิน เฮลิคอปเตอร์.”

๒ ท่า + อากาศยาน = ท่าอากาศยาน

“ท่าอากาศยาน” เป็นคำที่ใช้ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“ท่าอากาศยาน : (คำนาม) ที่สําหรับเครื่องบินขึ้นลง ประกอบด้วยลานจอดเครื่องบิน ลู่เครื่องบินขึ้นลง โรงเก็บอุปกรณ์การบิน หอบังคับการบิน ที่ทําการของเจ้าหน้าที่ และที่พักผู้โดยสารเข้าออกเป็นต้น, (ปาก) สนามบิน.”

อภิปรายขยายความ :

๑ คำว่า “ท่า”

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลคำว่า port เป็นบาลีว่า:

(1) paṭṭana ปฏฺฏน (ปัด-ตะ-นะ) ท่าเรือ, ท่าจอดยานพาหนะ

(2) tittha ติตฺถ (ติด-ถะ) ท่าน้ำ, ท่าเรือ

(๒) คำว่า “อากาศยาน”

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลคำว่า airship เป็นบาลีว่า:

vyomayāna วฺโยมยาน (วฺโย-มะ-ยา-นะ) = ยานที่ไปในท้องฟ้า

โปรดสังเกตว่า ไม่ได้ใช้คำว่า “อากาสยาน” เหมือนบาลีไทย

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ไปในท้องฟ้า อาศัยอากาศยาน

: ไปพระนิพพาน อาศัยอะไร?

ใครคิดได้ ก็ไปพระนิพพานได้

#บาลีวันละคำ (3,856)

02-12-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

……………………………