รัฐประศาสน์ (บาลีวันละคำ 540)

รัฐประศาสน์

อ่านว่า รัด-ถะ-ปฺระ-สาด

บาลีเป็น “รฏฺฐปสาสน” อ่านว่า รัด-ถะ-ปะ-สา-สะ-นะ

ประกอบด้วย รฏฺฐ + ปสาสน

“รฏฺฐ” แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นที่เป็นไปแห่งชาวเมือง” หรือ “ดินแดนเป็นเหตุให้พระราชาทั้งหลายทำลายป้อมค่ายกัน” (ในการเข้ายื้อแย่งเพื่อยึดครองดินแดนของอีกฝ่ายหนึ่ง) ความหมายที่เข้าใจกันก็คือ ดินแดน, อาณาจักร, ประเทศ, แผ่นดิน, บ้านเมือง (ดูเพิ่มเติมที่ “รัฐบุรุษ” บาลีวันละคำ (288) 21-2-56 และ “รัฐบาล” บาลีวันละคำ (465) 23-8-56)

“ปสาสน” รากศัพท์คือ ป (คำอุปสรรค = ทั่ว, ยิ่ง) + สาส (ธาตุ = สั่งสอน) + ยุ ปัจจัย > อน : ป + สาส + ยุ >อน = ปสาสน แปลว่า การสอน, การแนะนำ, การปกครอง, การได้เสวยอำนาจ, การดูแลรับผิดชอบ

บาลีมีประโยคว่า “รฏฺฐํ  ปสาสติ” แปลว่า “ปกครองบ้านเมือง” แปลงรูปเป็นคำนามเป็น “รฏฺฐปสาสน” เขียนแบบไทยอิงสันสกฤตเป็น “รัฐประศาสน์” แปลว่า “การปกครองบ้านเมือง”

ลักษณะรัฐประศาสน์ตามอุดมคติแห่งพระพุทธศาสนา คือ –

1. เป็นธรรมาธิปไตย ถือธรรมเป็นใหญ่ (ถือความถูกต้องชอบธรรมเป็นอำนาจ ไม่ถืออำนาจเป็นความถูกต้อง)

2. จัดการคุ้มครองป้องกันโดยชอบธรรมแก่ชนทุกหมู่เหล่าในแผ่นดิน ตลอดไปถึงสัตว์ที่ควรสงวนพันธุ์ทั้งหลาย

3. มิให้มีพฤติการณ์อันเป็นอธรรมเกิดขึ้นในแผ่นดิน

4. เจือจานทำนุบำรุงผู้ขัดสนยากไร้ (มิให้มีความหิวโหยหรืออดตายเกิดขึ้นในแผ่นดิน)

5. ปรึกษาสอบถามการดีชั่ว ข้อควรและไม่ควรประพฤติ กับสมณพราหมณ์ ผู้ประพฤติดีปฏิบัติชอบ อยู่เสมอ

มหารุกฺขูปมํ  รฏฺฐํ

อธมฺเมน  โย  ปสาสติ

รสญฺจสฺส  น  ชานาติ

รฏฺฐญฺจสฺส  วินสฺสติ.

บ้านเมืองเปรียบเหมือนไม้ใหญ่ (มีผลโอชะ)

ผู้ใดปกครองโดยไม่เป็นธรรม

ผู้นั้นย่อมไม่ได้ลิ้มรสแห่งผลไม้

และบ้านเมืองก็จะพินาศ

(มหาโพธิชาดก ปัญญาสนิบาต 28/65/29)

—————–

(เนื่องมาจาก ผจญ จอจาน ขอความหมายของคำว่า “นักการเมือง”)

7-11-56

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย