สมจร (บาลีวันละคำ 576)

สมจร

คำบาลีหรือคำไทย ?

“สม” บาลีอ่านว่า สะ-มะ มีความหมายดังนี้ –

1. ความสงบ, ความราบรื่น, ความสงบทางใจ (calmness, tranquillity, mental quiet)

2. ความเหน็ดเหนื่อย (fatigue)

3. เรียบ, ได้ระดับ, สม่ำเสมอ (even, level)

4. เสมอกัน, อย่างเดียวกัน, เท่าเทียมกัน, (มีลักษณะ นิสัยใจคอ รสนิยม แนวโน้ม ฯลฯ ไปในทางเดียวกัน) (like, equal, the same)

5. เที่ยงธรรม, ซื่อตรง, มีจิตไม่วอกแวก, ยุติธรรม (impartial, upright, of even mind, just)

6. “-ด้วยกัน” เช่น “สมตึส” (สะ-มะ-ติง-สะ) = สามสิบด้วยกัน (thirty altogether) > ถ้วนๆ เต็มๆ

“สม” คำไทย อ่านว่า สม มีความหมายว่า เหมาะ, เหมาะกับ, ควรแก่, ตรงกับ, รับกัน เช่น คู่นี้สมกัน, สมฐานะ,สมศักดิ์ศรี, สมคะเน, สมน้ำหน้า, สมคิด, สมรู้

“จร” บาลีอ่านว่า จะ-ระ แปลว่า การเที่ยวไป, การเดินไป, ผู้ถูกให้ไปส่งข่าว, คนท่องเที่ยว, คนเดินทาง, จารบุรุษ, คนสอดแนม

“จร” ในภาษาไทย พจน.42 บอกความหมายว่า

1. ไม่ใช่ประจํา เช่น คนจร รถจร,

2. แทรกแปลกเข้ามา เช่น โรคจร ลมจร

3. ไป, เที่ยวไป; ประพฤติ

“จร” ในภาษาไทย ถ้าอยู่เดี่ยวอ่านว่า จอน ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้ายอ่านว่า จอ-ระ หรือ จะ-ระ ถ้าใช้ควบกับคำไทยอ่านว่า จอน ก็มี เช่น จรจัด (จอน-จัด = ร่อนเร่และไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง) การอ่านคำว่า “จร” ในภาษาไทยจึงต้องสังเกตเป็นคำๆ ไป

ในบาลีมีคำว่า “สมจริยา” (สะ-มะ-จะ-ริ-ยา) ซึ่งมีรากศัพท์มาจาก สม + จร ในคำนี้ “จร” มีความหมายว่า ประพฤติ, ปฏิบัติ, ดำเนินชีวิต (to practise, exercise, lead a life)

“สมจร – สมจริยา” หมายถึงความประพฤติที่ถูกธรรม, เที่ยงธรรม, ซื่อตรง, สุจริต

ในภาษาไทย “สมจร” อ่านว่า สม-จอน พจน.42 บอกความหมายว่า “ร่วมประเวณี” เช่น นางนาคสมจรกับงูดิน

เท่าที่สังเกต คำนี้มักใช้กับสัตว์ ถ้าใช้กับคนก็มีความหมายในเชิงตำหนิ

คำไทยที่มีความหมายคล้ายกับ “สมจร” อีกคำหนึ่ง คือ “สมสู่” พจน.42 บอกความหมายว่า “ร่วมประเวณี (มักใช้ในทางไม่ดี) เช่น เขาไปสมสู่กันเอง สมสู่อยู่กินกันฉันผัวเมีย, บางทีก็ใช้กับสัตว์บางชนิด เช่น เดือน 12 เป็นฤดูที่สุนัขสมสู่กัน”

: สมจร – บาลี ดีเหลือใจ

: สมจร – ไทย ใจไม่เหลือดี

13-12-56

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย