สักกะทัตติย- (บาลีวันละคำ 4,091)
สักกะทัตติย–
อินทร์ถวาย
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ที่คำว่า “รัตนโกสินทร์” บอกไว้ว่า –
“รัตนโกสินทร์ : (คำนาม) นามส่วนหนึ่งของกรุงเทพมหานครฯ ที่มีชื่อเต็มว่า กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ มหินทรายุธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราชธานีบูรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์มหาสถาน อมรพิมานอวตารสถิต สักกะทัตติยวิษณุกรรมประสิทธิ์.”
มีผู้ถามว่า คำว่า “สักกะทัตติย” แปลว่าอะไร?
คำว่า “สักกะทัตติย” อ่านว่า สัก-กะ-ทัด-ติ-ยะ แยกศัพท์เป็น สักกะ + ทัตติย
(๑) “สักกะ”
บาลีเป็น “สกฺก” (สัก-กะ) รากศัพท์มาจาก –
(1) สกฺกฺ (ธาตุ = อาจ, สามารถ) + อ ปัจจัย
: สกฺกฺ + อ = สกฺก แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้สามารถชนะอสูรได้” (2) “ผู้สามารถทำประโยชน์ผู้อื่นและประโยชน์ตนเพราะสามารถคิดเนื้อความพันหนึ่งได้เพียงครู่เดียว”
(2) สกฺกจฺจ (เคารพ, เห็นความสำคัญ) + ณ ปัจจัย, ลบ จฺจ (สกฺกจฺจ > สกฺก) และลบ ณ
: สกฺกจฺจ + ณ = สกฺกจฺจฺณ > สกฺกจฺจ > สกฺก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ให้ทานโดยเคารพ”
“สกฺก” ถ้าเป็นคุณศัพท์ หมายถึง สามารถ, เป็นไปได้ (able, possible)
“สกฺก” ในที่นี้หมายถึง พระอินทร์ (The god Indra) ภาษาไทยใช้ทับศัพท์ว่า “สักกะ” หรือ “ท้าวสักกะ” หรือเรียกเต็มยศว่า “ท้าวสักกเทวราช”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สักกะ ๑ : (คำแบบ) (คำนาม) พระอินทร์. (ป.; ส. ศกฺร).”
(๒) “ทัตติย”
เขียนแบบบาลีเป็น “ทตฺติย” อ่านว่า ทัด-ติ-ยะ รากศัพท์มาจาก ทตฺต + อิย ปัจจัย
(ก) “ทตฺต” อ่านว่า ทัด-ตะ รากศัพท์มาจาก ทา (ธาตุ = ให้) + ต ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ (ทา > ท), ซ้อน ตฺ; นัยหนึ่งว่า แปลง ทา กับ ต เป็น ทตฺต
: ทา > ท + ตฺ + ต = ทตฺต แปลตามศัพท์ว่า “อัน-ให้แล้ว”
– ใช้เป็นกริยาแปลว่า (สิ่งใดสิ่งหนึ่ง) อัน–ให้แล้ว (given or granted by –)
– ใช้ในฐานะเป็นนามหรือคุณศัพท์ หมายถึง สิ่งที่ให้, ของที่ให้หรือสังเวย, ของบริจาค (gift, donation, offering)
(ข) ทตฺต + อิย = ทตฺติย แปลตามศัพท์ว่า “อันควรให้” หมายถึง สิ่งที่ผู้ใดผู้หนึ่งควรให้
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ทตฺติย” ว่า given as a present (สิ่งที่ให้เป็นของขวัญ)
สกฺก + ทตฺติย = สกฺกทตฺติย แปลว่า “สิ่งที่พระอินทร์ให้เป็นของขวัญ” ตรงกับคำที่คุ้นๆ กันว่า “อินทร์ถวาย”
“สกฺกทตฺติย” ในภาษาไทยสะกดแบบชื่อเฉพาะเป็น “สักกะทัตติย”
อภิปราย :
“สักกะทัตติย” ถ้าสะกดตามหลักภาษาไทย ควรสะกดเป็น “สักกทัตติย” คือไม่ประวิสรรชนีย์หลัง “สักก-”
= “สักกทัตติยวิษณุกรรมประสิทธิ์”
ถ้าประวิสรรชนีย์ ก็ควรสะกดเป็น “สักกะทัตติยะ” คือประวิสรรชนีย์ที่ ย– ด้วย เพื่อให้เสมอกับ “สักกะ”
= “สักกะทัตติยะวิษณุกรรมประสิทธิ์”
แต่เมื่อคำนี้เป็นวิสามานยนาม (proper name) จึงต้องใช้กฎพิเศษ นั่นคือ ผู้ตั้งนามนี้เป็นปฐมสะกดอย่างไร หรือผู้มีอำนาจหน้าที่กำหนดให้สะกดอย่างไร ก็ต้องเป็นไปตามนั้น
แถม :
ในคัมภีร์บาลี พบคำที่มีความหมายตรงกับ “สักกะทัตติยะวิษณุกรรมประสิทธิ์” แห่งหนึ่ง ข้อความเป็นดังนี้ –
สุเมธปณฺฑิโต … วิสฺสุกมฺมนิมฺมิตํ สกฺกทตฺติยํ รมณียํ อสฺสมํ ทิสฺวา …
แปล: สุเมธบัณฑิตได้ทัศนาการอาศรมอันรมณีย์ที่วิษณุกรรมนฤมิต อันท้าวสักกะประทานไว้ …
ที่มา: สุเมธกถา ทูเรนิทาน ชาตกัฏฐกถา ภาค 1 หน้า 15
…………..
ดูก่อนภราดา!
: บุญกรรมต้องทำเองทุกวันวาร
: รอให้พระอินทร์ประทาน-ไม่มีวัน
#บาลีวันละคำ (4,091)
25-8-66
…………………………….
…………………………….