ปหิตตฺต มีตนส่งไปแล้ว (บาลีวันละคำ 4,130)
ปหิตตฺต มีตนส่งไปแล้ว
หมายความว่าอย่างไร
“ปหิตตฺต” เขียนแบบไทยเป็น “ปหิตัตตะ” อ่านว่า ปะ-หิ-ตัด-ตะ แยกศัพท์เป็น ปหิต + อตฺต
(1) “ปหิต”
อ่านว่า ปะ-หิ-ตะ เป็นคำกิริยากิตก์ รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + หิ (ธาตุ = ส่งไป) + ต ปัจจัย
: ป + หิ + ต = ปหิต แปลตามศัพท์ว่า “ส่งไปแล้ว” หมายถึง ส่งไป (sent)
(๒) “อตฺต”
อ่านว่า อัด-ตะ มาจากรากศัพท์ดังนี้ :
(1) อตฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไปต่อเนื่อง) + ต ปัจจัย
: อตฺ + ต = อตฺต แปลตามศัพท์ว่า –
๑) “ผู้ทำให้ชีวิตดำเนินต่อเนื่องไปได้” (คือเมื่ออัตตายังมีอยู่ ชีวิตก็ยังดำเนินต่อไปได้)
๒) “ผู้ถึงทุกข์ต่อเนื่อง” (คือเมื่อยังมีอัตตา ก็มีทุกข์เข้ามาอย่างไม่รู้จบ)
๓) “ผู้เป็นไปเพื่ออาพาธต่อเนื่อง” (คือเมื่อยังมีอัตตา ก็ยังต้องเจ็บป่วย ถูกบีบคั้นด้วยโรคภัยไม่รู้จบ)
(2) อทฺ (ธาตุ = กิน) + ต ปัจจัย, แปลง ท เป็น ต
: อทฺ + ต = อทต > อตฺต แปลตามศัพท์ว่า –
๑) “ผู้เสวยสุขและทุกข์” (คือต้องพบทั้งสุขและทุกข์ควบคู่กันไป จะเลือกเสวยแต่สุขอย่างเดียวหาได้ไม่)
๒) “ผู้ถูกกิน” (คือถูกความเกิด ความแก่ ความเจ็บ ความตายมันกินเอา)
(3) อา (แทนศัพท์ว่า “อาหิต” = ตั้งลง, หยั่งลง) + ธา (ธาตุ = ทรงไว้) + ต ปัจจัย, ลบ อา ที่ อา (อา > อ)และ อา ที่ ธา (ธา > ธ) , แปลง ธฺ เป็น ตฺ
: อา + ธา = อาธา + ต = อาธาต > อธาต > อธต > อตฺต แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นที่ตั้งแห่งความถือตัวว่าเป็นเรา” (เพราะมีอัตตา จึงมีการยึดถือว่าตัวกูของกู)
“อตฺต” แปลตามที่เข้าใจกันคือ “ตัวตน” (self, soul)
“อตฺต” หมายถึง ตัว, ตน, ตัวตน, ร่างกาย, จิตใจ
ในทางปรัชญา “อตฺต” หรือ “อตฺตา” หมายถึง ความยึดมั่นในตัวเอง ที่เรียกกันว่า “ตัวกูของกู” หรือที่รู้กันในคำอังกฤษว่า ego
“อตฺต” เรามักคุ้นในรูป “อตฺตา” ซึ่งเป็นรูปที่แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ)
ปหิต + อตฺต = ปหิตตฺต (ปะ-หิ-ตัด-ตะ) นักเรียนบาลีไทยแปลกันว่า “มีตนส่งไปแล้ว”
อภิปรายขยายความ :
คำว่า “ปหิตตฺต” ที่แปลว่า “มีตนส่งไปแล้ว” เป็นการแปลตามคำอธิบายของอรรถกถา
คัมภีร์อรรถกถาทั่วไปอธิบายว่า “ปหิตตฺโต” ก็คือ “เปสิตจิตฺโต”
“ปหิต” = “เปสิต”
“อตฺโต” (อตฺต) = “จิตฺโต” (จิตฺต)
“เปสิต” อ่านว่า เป-สิ-ตะ รากศัพท์มาจาก ปิสฺ (ธาตุ = ส่งไป) + ต ปัจจัย, แปลง อิ ที่ ปิ-(สฺ) เป็น เอ (ปิสฺ > เปสฺ), ลง อิ อาคมระหว่างธาตุกับปัจจัย
: ปิส + อิ + ต = ปิสิต > เปสิต แปลตามศัพท์ว่า “ถูกส่งไปแล้ว” หมายถึง
(1) ส่งไป, ส่งออกไป (sent out or forth)
(2) ได้สั่งไว้, สิ่งที่ได้สั่งไว้ (ordered, what has been ordered)
“ปหิตตฺโต” = “เปสิตจิตฺโต” แปลว่า “มีตนส่งไปแล้ว” คือ “มีจิตส่งไปแล้ว”
“มีตนส่งไปแล้ว” หรือ “มีจิตส่งไปแล้ว” หมายความว่าอย่างไร?
อรรถกถาแห่งหนึ่งอธิบายว่า –
…………..
ปหิตตฺโตติ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขตาย เปสิตจิตฺโต วิสฺสฏฺฐอตฺตภาโว ฯ
คำว่า ปหิตตฺโต หมายความว่า มีจิตส่งไปแล้ว คือสละอัตภาพแล้ว เพราะความเป็นผู้ไม่มีความเยื่อใยในร่างกายและชีวิต
ที่มา: สุมังคลวิลาสินี ภาค 1 หน้า 496 (มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา)
…………..
ตามคำอธิบายนี้ ปหิตตฺโต = มีตนส่งไปแล้ว = เปสิตจิตฺโต = มีจิตส่งไปแล้ว หมายถึง ยอมสละชีวิตเพื่อทำกิจที่มุ่งหวังให้บรรลุผลสำเร็จ เป็นลักษณะของผู้ที่ทำอะไรทำจริง กล้าคิด กล้าทำ ทำจริง ยอมตายแต่ไม่ยอมถอย
“ปหิตตฺโต = มีตนส่งไปแล้ว” วาดเป็นภาพก็คือ ทุกคนมี “ตน” คือชีวิตจิตใจของตัวเอง แต่ก็ยอมสละตน เทียบกับมีศึกสงคราม ก็ “ส่งตน” ของตัวออกไปรบแม้รู้ว่าจะต้องไปตายก็ยอม อย่างนี้แหละคือความหมายของคำว่า “ปหิตตฺโต = มีตนส่งไปแล้ว”
ที่ว่ามานี้เป็นการขยายความเพื่อช่วยให้ความหมายของอรรถกถาชัดขึ้น
แต่ฝรั่งที่ทำพจนานุกรมบาลี-อังกฤษ (The Pali Text Society’s Pali-English Dictionary) ไม่เห็นด้วยกับคำอธิบายของอรรถกถา
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความเห็นแย้งไว้ดังนี้ –
…………..
(1) ที่คำว่า “ปหิต1”
expld by Bdhgh with wrong derivation fr. peseti as “pesit-atta” thus identifying pahita1 & pahita2
(พุทธโฆษเข้าใจที่มาของคำผิดไปว่ามาจาก เปเสติ จึงอธิบายเป็น “เปสิต-อตฺต” ซึ่งเป็นการทำให้ ปหิต1 และ ปหิต2 เป็นคำเดียวกัน)
(2) ที่คำว่า “เปสิต”
Bdhgh incorrectly taking pahita as pp. of pahiṇati to send whereas it is pp. of padahati.
(พุทธโฆษถืออย่างไม่ถูกต้องว่า ปหิต เป็น ต ปัจจัย ของ ปหิณติ ( = ส่งไป) แต่ที่จริง ปหิต เป็น ต ปัจจัย ของ ปทหติ)
…………..
“ปทหติ” (ปะ-ทะ-หะ-ติ) แปลว่า –
(1) เพียร, พยายาม (to strive, exert)
(2) เผชิญหน้า, เริ่มงาน, ต่อต้าน, ยืนต้าน (to confront, take up, fight against, stand)
“ปหิต” ที่เป็น ต ปัจจัยของ “ปทหติ” รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + ทหฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + ต ปัจจัย, ลบต้นธาตุ (ทหฺ > ห), ลง อิ อาคมระหว่างธาตุกับปัจจัย
: ป + ทหฺ = ปทหฺ > ปหฺ + อิ + ต = ปหิต แปลตามศัพท์ว่า “ตั้งมั่นแล้ว” หมายถึง ตั้งมั่น, ตั้งใจ, กระตือรือร้น (resolute, intent, energetic)
“ปหิตตฺต” พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลว่า “มีตนตั้งมั่นแล้ว” หมายถึง มีใจเด็ดเดี่ยวมั่นคง (of resolute will)
…………..
สรุปก็คือ “ปหิตตฺต” –
อรรถกถาว่า “มีตนส่งไปแล้ว” คือ ยอมสละชีวิต
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษว่า “มีตนตั้งมั่นแล้ว” คือ มีใจเด็ดเดี่ยว
ขอนักเรียนบาลีพึงพิจารณาโดยโยนิโสมนสิการเทอญ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ทุกชีวิตมีค่าควรแลกด้วยทุกอย่าง
: แต่ไม่ใช่ทุกอย่างมีค่าควรแลกด้วยชีวิต
#บาลีวันละคำ (4,130)
3-10-66
…………………………….
…………………………….