อาณาประโยชน์ (บาลีวันละคำ 4,393)

อาณาประโยชน์

แล้วแต่จะโปรดว่าเป็นของใคร

อ่านว่า อา-นา-ปฺระ-โหฺยด

ประกอบด้วยคำว่า อาณา + ประโยชน์ 

(๑) “อาณา”

เป็นคำบาลี อ่านตรงตัวว่า อา-นา รากศัพท์มาจาก อาณฺ (ธาตุ = ส่งไป) + อ (อะ) ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: อาณฺ + อ = อาณ + อา = อาณา แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องส่งไป” ขยายความว่า “ส่งคำสั่งไปประกาศให้รู้และให้ปฏิบัติตาม” หมายถึง คำสั่ง, ข้อบังคับ, การบังคับบัญชา, การสั่ง, อำนาจ (order, command, authority)

“อาณา” สันสกฤตเป็น “อาชฺญา” อ่านว่า อาด-ยา (เสียงที่น่าจะใกล้เคียงที่สุดคือ อาด-เชีย) เอามาใช้ในภาษาไทยจึงมักออกเสียงตามสะดวกลิ้นไทยว่า อาด-ชะ-ยา

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“อาชฺญา : (คำนาม) คำสั่ง, บัญชา; an order, a command.”

นอกจากปรับเสียงแล้วเรายังปรับรูปเป็น “อาญา” อีกรูปหนึ่ง ในภาษาไทยจึงมีใช้ทั้ง “อาณา” “อาชญา” และ “อาญา” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายแต่ละคำไว้ดังนี้ –

(1) อาณา : (คำนาม) อำนาจปกครอง เช่น อาณาบริเวณ. (ป.; ส. อาชฺญา).

(2) อาชญา : (คำนาม) อำนาจ; โทษ (มักใช้สำหรับพระเจ้าแผ่นดินหรือเจ้านาย) เช่น พระราชอาชญา. (ส.; ป. อาณา).

(3) อาญา : (คำนาม) อำนาจ; โทษ (มักใช้สำหรับพระเจ้าแผ่นดินหรือเจ้านาย) เช่น พระราชอาญา. (ป. อาณา; ส. อาชฺญา).

(๒) “ประโยชน์”

บาลีเป็น “ปโยชน” อ่านว่า ปะ-โย-ชะ-นะ รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + ยุชฺ (ธาตุ = ประกอบ) + ยุ ปัจจัย, แผลง อุ ที่ ยุ-(ชฺ) เป็น โอ (ยุชฺ > โยช), แปลง ยุ ปัจจัยเป็น อน (อะ-นะ)

: ป + ยุชฺ = ปยุชฺ > ปโยช + ยุ > อน = ปโยชน แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่พึงประกอบ” 

“ปโยชน” ในภาษาบาลีมีความหมายมากกว่าที่เข้าใจกันในภาษาไทย คือหมายถึง –

(1) การประกอบการ, ธุรกิจ (undertaking, business)

(2) การแต่งตั้ง, การกำหนด (appointment)

(3) กฎ, คำสั่ง, ข้อห้าม (prescript, injunction)

(4) ความประสงค์, การประยุกต์ใช้, การใช้ให้เป็นประโยชน์ (purpose, application, use)

บาลี “ปโยชน” สันสกฤตเป็น “ปฺรโยชน” สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ) 

“ปฺรโยชน : (คำนาม) ‘ประโยชน์’, เหตุ; อวกาศหรือโอกาศ; มูล; การย์; ทรัพย์หรือพัสดุ; ความมุ่งหมาย, จินดาหรืออุบายในใจ cause; occasion; origin; purpose; object; intention; design.”

ในภาษาไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ประโยชน์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ประโยชน์ : (คำนาม) สิ่งที่มีผลใช้ได้ดีสมกับที่คิดมุ่งหมายไว้, ผลที่ได้ตามต้องการ, สิ่งที่เป็นผลดีหรือเป็นคุณ, เช่น ประโยชน์ของการศึกษา ประโยชน์ของโรงเรียน. (ส. ปฺรโยชน; ป. ปโยชน).”

อาณา + ประโยชน์ = อาณาประโยชน์ 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“อาณาประโยชน์ : (คำนาม) ผลประโยชน์ส่วนตัวจากการที่ตนมีอำนาจปกครอง.”

แถม :

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปลคำว่า “อาณาประโยชน์” เป็นอังกฤษว่า (personal, public) benefit 

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล benefit เป็นบาลี ดังนี้: 

(1) upakāra อุปการ (อุ-ปะ-กา-ระ) = ความช่วยเหลือเกื้อกูล

(2) anuggaha อนุคฺคห (อะ-นุก-คะ-หะ) = เอื้อเฟื้อ, ช่วยเหลือ

(3) attha อตฺถ (อัด-ถะ) = สิ่งที่ต้องการ

(4) hita หิต (หิ-ตะ) = สิ่งที่เกื้อกูล

(5) phala ผล (ผะ-ละ) = สิ่งที่ได้รับ

(6) payojana ปโยชน (ปะ-โย-ชะ-นะ) = ประโยชน์

…………..

ดูก่อนภราดา!

อำนาจ ทำให้เป็นบัณฑิตก็ได้ ทำให้เป็นคนพาลก็ได้ –

: บัณฑิตแสวงหาอำนาจเพื่อประโยชน์ปวงชน

: คนพาลแสวงหาอำนาจเพื่อประโยชน์ส่วนตน

#บาลีวันละคำ (4,393)

22-6-67

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….