วิวาทาธิกรณ์ (บาลีวันละคำ 4,429)
วิวาทาธิกรณ์
เช่น-สอนไม่ตรงกัน
อ่านว่า วิ-วา-ทา-ทิ-กอน
ประกอบด้วยคำว่า วิวาท + อธิกรณ์
(๑) “วิวาท”
บาลีอ่านว่า วิ-วา-ทะ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + วทฺ (ธาตุ = พูด) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะต้นธาตุ คือ อะ ที่ ว-(ทฺ) เป็น อา (วทฺ > วาท)
: วิ + วทฺ = วิวทฺ + ณ = วิวทณ > วิวท > วิวาท (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การพูดที่ทำให้แย้งกัน” หรือ “ภาวะเป็นเหตุพูดแย้งกัน” หมายถึง การวิวาท, การทะเลาะ, การทุ่มเถียง (dispute, quarrel, contention)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วิวาท : (คำกริยา) ทะเลาะ เช่น เด็กวิวาทกัน, มักใช้เข้าคู่กับคำ ทะเลาะ เป็น ทะเลาะวิวาท. (ป., ส.).”
อีกนัยหนึ่ง “วิวาท” มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + วาท
“วาท” (วา-ทะ) รากศัพท์มาจาก วทฺ (ธาตุ = พูด, กล่าว) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะต้นธาตุ คือ อะ ที่ ว-(ทฺ) เป็น อา (วทฺ > วาทฺ)
: วทฺ + ณ = วทณ > วท > วาท แปลตามศัพท์ว่า “คำเป็นเครื่องพูด”
คำว่า “วาท” ที่ใช้ในภาษาบาลีมีความหมายมากกว่าที่เราเข้าใจกันในภาษาไทย กล่าวคือ:
(1) การพูด, คำพูด, การคุย (speaking, speech, talk)
(2) สิ่งที่พูดกัน, ชื่อเสียง, คุณสมบัติ, ลักษณะพิเศษ (what is said, reputation, attribute, characteristic)
(3) การสนทนา, การทะเลาะกัน, การโต้เถียง, ความขัดแย้ง, การคัดค้าน (discussion, disputation, argument, controversy, dispute)
(4) คำสอน, ทฤษฎี, ความเชื่อ, หลักความเชื่อ, ลัทธิ, นิกาย (doctrine, theory put forth, creed, belief, school, sect)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วาท, วาท– : (คำนาม) คําพูด, ถ้อยคํา; ลัทธิ, ความเห็น. (ป., ส.).”
วิ + วาท = วิวาท
ตามนัยนี้ “วิวาท” หมายถึง คำสอน ทฤษฎี ความเชื่อ หรือความเห็นที่ต่างกัน ไม่ใช่การทะเลาะวิวาทตามความหมายในภาษาไทย
(๒) “อธิกรณ์”
บาลีเป็น “อธิกรณ” อ่านว่า อะ-ทิ-กะ-ระ-นะ ประกอบด้วย อธิ + กรณ
(ก) “อธิ” เป็นคำอุปสรรค แปลว่า ยิ่ง, ใหญ่, ทับ, เหนือ, บน
(ข) “กรณ” อ่านว่า กะ-ระ-นะ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ยุ ปัจจัย แปลงเป็น อน [อะ-นะ] ประกอบท้ายธาตุที่ลงท้ายด้วย ร ให้แปลง น เป็น ณ
: กรฺ + ยุ > อน = กรน > กรณ แปลว่า “การกระทำ”
อธิ + กรณ = อธิกรณ แปลตามศัพท์ว่า “กระทำยิ่ง” มีความหมายหลายอย่าง กล่าวคือ :
(1) การเอาใจใส่หรือติดตาม, การดูและควบคุม, การปกครองหรือบริหาร (attendance, super-vision, management of affairs, administration)
(2) การเกี่ยวข้อง, การอ้างถึง, เหตุผล, ต้นเหตุ, ผลที่เกิดภายหลัง relation, reference, reason, cause, consequence)
(3) กรณี, ปัญหา, ชนวน, เรื่องที่พิจารณาถึง (case, question, cause, subject of discussion, dispute)
“อธิกรณ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อธิกรณ์” (อะ-ทิ-กอน) เป็นคำที่ใช้ในวงการสงฆ์ เช่น “ต้องอธิกรณ์” ความหมายเท่ากับ “ต้องคดี”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อธิกรณ์ : (คำนาม) เหตุ, โทษ, คดี, เรื่องราว. (ป., ส.).”
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม (พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ) ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต แปล “อธิกรณ์” เป็นภาษาอังกฤษว่า –
a case; question; affair; lawsuit; dispute; disciplinary case of dispute; regal process; regal question.
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกความหมายของคำว่า “อธิกรณ์” ไว้ว่า –
…………..
อธิกรณ์ : เรื่องที่เกิดขึ้นแล้วจะต้องจัดต้องทำ, เรื่องที่สงฆ์ต้องดำเนินการ มี ๔ อย่าง คือ
๑. วิวาทาธิกรณ์ การเถียงกันเกี่ยวกับพระธรรมวินัย
๒. อนุวาทาธิกรณ์ การโจทหรือกล่าวหากันด้วยอาบัติ
๓. อาปัตตาธิกรณ์ การต้องอาบัติ การปรับอาบัติ และการแก้ไขตัวให้พ้นจากอาบัติ
๔. กิจจาธิกรณ์ กิจธุระต่างๆ ที่สงฆ์จะต้องทำ เช่นให้อุปสมบท ให้ผ้ากฐิน,
ในภาษาไทยอธิกรณ์มีความหมายเลือนรางลงและแคบเข้า กลายเป็น คดีความ โทษ เป็นต้น
…………..
วิวาท + อธิกรณ = วิวาทาธิกรณ (วิ-วา-ทา-ทิ-กะ-ระ-นะ) > วิวาทาธิกรณ์ (วิ-วา-ทา-ทิ-กอน)
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วิวาทาธิกรณ” ว่า questions of dispute (ปัญหาเรื่องการทะเลาะวิวาท)
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกความหมายของ “วิวาทาธิกรณ์” ไว้ดังนี้ –
…………..
วิวาทาธิกรณ์ : วิวาทที่จัดเป็นอธิกรณ์, การวิวาทซึ่งเป็นเรื่องที่สงฆ์จะต้องเอาธุระดำเนินการพิจารณาระงับ ได้แก่การเถียงกันปรารภพระธรรมวินัย เช่นเถียงกันว่า สิ่งนี้เป็นธรรม เป็นวินัย สิ่งนี้ไม่ใช่ธรรม ไม่ใช่วินัย ข้อนี้ พระพุทธเจ้าตรัสไว้ ข้อนี้ไม่ได้ตรัสไว้ ดังนี้เป็นต้น
…………..
ดูก่อนภราดา!
: วิวาทาธิกรณ์
คือคำสอนไม่ตรงกัน
เกิดขึ้นเป็นรายวัน
จะหวังใครมาไหว้วอน
: คณะสงฆ์มหาเถร
ท่านฉันเพลแล้วเอนนอน
ฤๅต้องรอตะวันรอน
ท่านคงตื่นขึ้นมาฟัง
#บาลีวันละคำ (4,429)
…………………………….
…………………………….