รัฐประหาร (บาลีวันละคำ 631)
รัฐประหาร
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกคำอ่านไว้ว่า
(1) รัด-ถะ-ปฺระ-หาน
(2) รัด-ปฺระ-หาน
ความเห็น
1. อ่านว่า รัด-ถะ-ปฺระ-หาน เป็นการอ่านตามหลักคำสมาส
2. อ่านว่า รัด-ปฺระ-หาน (ไม่มีเสียง -ถะ-) เป็นการอ่านแบบไม่เอื้อหลัก หรืออ่านตามสะดวกปาก ถ้ารักภาษาไทย ไม่ควรอ่านแบบนี้
รัฐประหาร ประกอบด้วย รัฐ + ประหาร
“รัฐ” บาลีเป็น “รฏฺฐ” (รัด-ถะ) แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นที่เป็นไปแห่งชาวเมือง” หรือ “ดินแดนเป็นเหตุให้พระราชาทั้งหลายทำลายป้อมค่ายกัน” (ในการเข้ายื้อแย่งเพื่อยึดครองดินแดนของอีกฝ่ายหนึ่ง) ความหมายที่เข้าใจกันก็คือ ดินแดน, อาณาจักร, ประเทศ, แผ่นดิน, บ้านเมือง (ฝรั่งแปล “รฏฺฐ” ว่า reign, kingdom, empire; country, realm)
ในภาษาไทย ท่านให้ตัด ฏ ปฏัก ออก “รฏฺฐ” จึงเขียนเป็น“รัฐ” ถ้าอยู่ท้ายคำ อ่านว่า รัด (เคยมีนิยมพูดกันเป็น รัด-ถะ อยู่บ้าง) ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้ายอ่านว่า รัด-ถะ- เช่นคำว่า “รัฐบาล”
“ประหาร” บาลีเป็น “ปหาร” (ปะ-หา-ระ) สันสกฤตเป็น “ปฺรหาร” เราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ประหาร” พจน.42 บอกความหมายว่า “การตี, การฟัน, การล้าง, การผลาญ; ฆ่า, ทําลาย”
ในภาษาไทย มักให้น้ำหนักคำว่า “ประหาร” ว่า ฆ่า คือทำให้ตาย ดังคำว่า “ประหารชีวิต” (ลงโทษฆ่า)
แต่ในภาษาบาลี “ปหาร” (คำกริยา ปฐมบุรุษ เอกพจน์ เป็น “ปหรติ”) แปลตามศัพท์ว่า “นำไปข้างหน้า” มีความหมายว่า “กระทบ” คือเอาสิ่งใดสิ่งหนึ่งกระทบกับเป้าหมาย ในภาษาไทยคำแปลจะแตกต่างกันออกไป เช่น –
“ประหารด้วยฝ่ามือ” = ตบ
“ประหารด้วยกำมือ” = ต่อย
“ประหารด้วยด้วยเท้า” = เตะ
“ประหารด้วยศอก” = ถอง
“ประหารด้วยไม้” = ตี, ฟาด, หวด
“ประหารด้วยดาบ” = ฟัน
“ประหารด้วยหอก” = แทง
จะเห็นได้ว่า “ประหาร” ในภาษาบาลีหมายถึง “ทำร้าย” ไม่ใช่ “ฆ่า” (ฝรั่งแปล “ปหรติ” ว่า to strike, hit, beat)
รัฐ + ประหาร = รัฐประหาร เป็นบาลีไทย แปลตามศัพท์ว่า “โจมตีประเทศ” หรือ “ทำร้ายประเทศ”
พจน.42 บอกไว้ว่า
“รัฐประหาร : การใช้กําลังเปลี่ยนแปลงคณะรัฐบาลโดยฉับพลัน, (คำที่ใช้ในกฎหมาย) การใช้กำลังยึดอำนาจและเปลี่ยนแปลงรัฐบาล”
แปลบาลี :
“รัฐบาล” แปลว่า “คุ้มครองประเทศ”
“รัฐประหาร” แปลว่า “ทำร้ายประเทศ”
แปลไทย :
– ทำร้ายผู้คุ้มครองประเทศ – เลวมาก
– คุ้มครองผู้ทำร้ายประเทศ – เลวกว่า
6-2-57