นันทนาคร (บาลีวันละคำ 4,452)

นันทนาคร

“ผู้ให้ความรื่นรมย์แก่ชาวเมือง”

อ่านว่า นัน-ทะ-นา-คอน

ประกอบด้วยคำว่า นันท + นาคร 

(๑) “นันท” 

เขียนแบบบาลีเป็น “นนฺท” อ่านว่า นัน-ทะ รากศัพท์มาจาก นนฺทฺ (ธาตุ = ยินดี) + อ (อะ) ปัจจัย

: นนฺทฺ + อ = นนฺท แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้ยินดี” (2) “ผู้ยัง-ให้ยินดี” (คือทำให้ผู้อื่นยินดี) หมายถึง ให้ความเพลิดเพลิน, น่าพอใจ, สนุกเต็มที่ (giving pleasure, pleasing, full of joy)

(๒) “นาคร” 

ภาษไทยอ่านว่า นา-คอน บาลีอ่านว่า นา-คะ-ระ รากศัพท์มาจาก นคร + ณ ปัจจัย

(ก) “นคร” บาลีอ่านว่า นะ-คะ-ระ รากศัพท์มาจาก –

(1) นค (อาคารสูง เช่นปราสาท) + ร ปัจจัย

: นค + ร = นคร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่มีปราสาทเป็นต้น”

(2) น (แทนศัพท์ “ธนธญฺญาทิสมฺปุณฺณ” = สมบูรณ์ด้วยทรัพย์และ ข้าวเปลือกเป็นต้น หมายถึงเครื่องอุปโภคบริโภคมีบริบูรณ์) + ฆร (บ้านเรือน), แปลง ฆ เป็น ค 

: น + ฆร = นฆร > นคร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ซึ่งบ้านเรือนบริบูรณ์ด้วยเครื่องอุปโภคบริโภค”

(3) นค (อาคารสูง เช่นปราสาท) + รา (ธาตุ = ถือเอา) + อ ปัจจัย, ลบสระที่สุดธาตุ (รา > ร) 

: นค + รา = นครา > นคร + อ = นคร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่ถือเอาซึ่งสิ่งปลูกสร้างที่สูง” (คือมีสิ่งปลูกสร้างสูงๆ)

“นคร” (นปุงสกลิงค์) ความหมายเดิมในบาลีหมายถึง ป้อม, ที่มั่น, ป้อมปราการ (a stronghold, citadel, fortress) ต่อมาจึงหมายถึง นครหรือเมือง (ที่มีป้อมค่าย) (a [fortified] town, city) 

“นคร” เป็นทั้งรูปบาลีและสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “นคร” ไว้ดังนี้ –

“นคร : (คำนาม) ‘นคร,’ บุรี, กรุง, เมืองเอก, ‘เมืองใหญ่หรือราชธานี;’ a town, a city, a capital or metropolis.” 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“นคร, นคร– : (คำนาม) เมืองใหญ่, กรุง. (ป., ส.).”

(ข) นคร + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะต้นศัพท์ คือ อะ ที่ น-(คร) เป็น อา “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” (นคร > นาคร) 

: นคร + ณ = นครณ > นคร > นาคร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เกิดในเมือง” “ผู้อยู่ในเมือง” หมายถึง ชาวนคร, ชาวเมือง (a citizen, townsfolk)

บาลี “นาคร” สันสกฤตก็เป็น “นาคร”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“นาคร : (คำวิเศษณ์) ฉลาด, แหลมคม, รอบรู้, เกิดในกรุงหรือได้รับการอบรมในกรุง; นามหีน, อนามก, ไม่มีชื่อ; ชั่ว, ถ่อย; clever, sharp, knowing; town-born or town-bred; nameless; bad, vile; – (คำนาม) นคร, กรุง; นครชน, ปุรวาสิน, ชาวกรุง; ขิงแห้ง; เลขยรูป, อักษรเทวนาครี; ภาตฤของวามิน; ส้ม; ปาฐก, อัธยายก, อุปเทศก, ผู้แสดงศาสน์หรือประปาฐะ; การประติเษธความรู้ ( =ประติเสธว่าไม่รู้); ความเหนื่อย; ความปรารถนาปรมคติหรือนิรวาณ; หญิงเจ้าเล่ห์หรือเสเพล, นางตัวเอ้, ‘นางแม่แปรด’ ก็ใช้; a city; a citizen; dry ginger; a form of writing, the Devanāgarī  alphabet; a husband’s brother; an orange; a lecturer; denial of knowledge; fatigue; desire of final beatitude; a clever woman; an intriguing one.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“นาคร : (คำนาม) ชาวนคร, ชาวกรุง. (ป., ส.).”

แถม :

ในภาษาบาลี คำตรงข้ามกับ “นาคร” คือ “ชานปท” (ชา-นะ-ปะ-ทะ) มาจากคำว่า “ชนปท” (ชะ-นะ-ปะ-ทะ) = ชนบท, บ้านนอก (inhabited country, the country) ลง ณ ปัจจัย และใช้กฎของ “ปัจจัยเนื่องด้วย ณ” คือ “ลบ ณ-ทีฆะต้นศัพท์”

ชนปท + ณ = ชนปทณ > ชนปท > ชานปท หมายถึง เป็นของชนบท, อยู่ในชนบท (belonging to the country, living in the country); ชาวบ้านนอก (country-folk) 

นคร > นาคร มีใช้ในภาษาไทย ชนบท (มาจาก ชนปท) ก็มีใช้ในภาษา แต่ ชานปท > ชานบท (ชาน-นะ-บด) ไม่มีใช้ในภาษาไทย 

นนฺท + นาคร = นนฺทนาคร (นัน-ทะ-นา-คะ-ระ) แปลว่า “ผู้ยังชาวเมืองให้ยินดี” = “ผู้ให้ความรื่นรมย์แก่ชาวเมือง”

“นนฺทนาคร” ใช้ในภาษาไทยเป็น “นันทนาคร” (นัน-ทะ-นา-คอน)

ขยายความ :

“นันทนาคร” เป็นนามสกุลของ ชรินทร์ นันทนาคร นักร้องผู้มีชื่อเสียง และศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (เพลงไทยสากล-ขับร้อง) ประจำปี พ.ศ.2541

“นันทนาคร” เป็นนามสกุลพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ 9 มีความหมายว่า “ผู้ให้ความรื่นรมย์แก่ชาวเมือง”

ชรินทร์ นันทนาคร เสียชีวิตด้วยโรคชรา เมื่อวันที่ 20 สิงหาคม 2567 เวลา 02:23 น. ณ โรงพยาบาลตำรวจ อายุ 91 ปี

…………..

: เพลงรบ ร้อนระยำ

: เพลงธรรม ร้อนระงับ

ดูก่อนภราดาผู้มีเพลงในหัวใจ ! 

เพลงชนิดใดที่ท่านดื่มดำ?

#บาลีวันละคำ (4,452)

20-8-67

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….