สุนทร – สุนทรี (บาลีวันละคำ 4,456)
สุนทร – สุนทรี
บางทีก็เป็นหญ้าปากคอก
“สุนทร” และ “สุนทรี” เป็นคำที่พูดกันทั่วไป ความหมายที่รู้กันทั่วไปก็แสนจะง่าย คือ สวย งาม ดี
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ว่า –
(1) สุนทร, สุนทร– : (คำวิเศษณ์) งาม, ดี, ไพเราะ, เช่น วรรณคดีเป็นสิ่งสุนทร, มักใช้เข้าสมาสกับคำอื่น เช่น สุนทรพจน์ สุนทรโวหาร. (ป., ส.).
(2) สุนทรี : (คำนาม) หญิงงาม, นางงาม, หญิงทั่วไป. (ส., ป.).
แต่ถ้าถามว่า ที่เข้าใจความหมายกันทั่วไปว่า สวย งาม ดี นั้น “สุนทร” และ “สุนทรี” แปลตามศัพท์ในบาลีว่าอย่างไร คงมีหลายคน หรืออาจจะทุกคนที่ไม่ได้เรียนบาลี ตอบไม่ได้
“สุนทร” ภาษาไทยอ่านว่า สุน-ทอน เขียนแบบบาลีเป็น “สุนฺทร”
ดูเผิน ๆ ไม่เห็นจะต่างกันเลย “สุนทร” ภาษาไทย หรือ “สุนฺทร” ภาษาบาลี ก็เขียนเหมือนกัน
ถ้าสังเกตสักเล็กน้อยก็จะเห็นความต่างกัน “สุนฺทร” บาลีมีจุดใต้ นฺ
จุดใต้ นฺ บังคับให้ นฺ เป็นตัวสะกด อ่านว่า สุน-ทะ-ระ
ถ้าไม่มีจุดใต้ นฺ คือเขียนเป็น “สุนทร” เหมือนภาษาไทย บาลีจะต้องอ่านว่า สุ-นะ-ทะ-ระ แต่นักเรียนบาลีย่อมรู้กันดีว่า ไม่มีรูปคำเช่นนี้ในบาลี
“สุนทร” ไม่มี
มีแต่ “สุนฺทร”
ถ้าจับหลักได้อย่างนี้จะช่วยให้อ่านคำบาลีได้ง่ายขึ้น
“สุนฺทร” รากศัพท์มาจาก สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, ง่าย) + ทรฺ (ธาตุ = เอื้อเฟื้อ) + อ (อะ) ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ สุ แล้วแปลงเป็น นฺ (สุ > สุํ > สุนฺ)
: สุ + ทรฺ = สุทรฺ + อ = สุทร > สุํทร > สุนฺทร
มีรูปวิเคราะห์ (การกระจายคำเพื่อหาความหมาย) ดังนี้ –
สุฏฺฐุ ทรียตีติ สุนฺทรํ
อ่านว่า สุด-ถุ ทะ-รี-ยะ-ตี-ติ สุน-ทะ-รัง
แปลตามสูตรว่า สิ่งใด อันจิต ย่อมเอื้อเฟื้อ ด้วยดี เหตุนั้น สิ่งนั้น ชื่อว่า สุนฺทรํ
“สุนฺทรํ” แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันจิตเอื้อเฟื้อด้วยดี”
“สิ่งอันจิตเอื้อเฟื้อด้วยดี” หมายความว่า เห็นสิ่งใด ได้ยินสิ่งใด ได้สัมผัสสิ่งใด จิตใจเข้าไปจับหรือเข้าไปรับเอาสิ่งนั้นด้วยความยินดี ด้วยความพอใจ ด้วยความสุขสมใจ สิ่งนั้นจึงได้นามว่า “สุนฺทร”
“สุนฺทร” ถอดความหมายชัด ๆ ได้ว่า สวย, งาม, ดี, ไพเราะ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สุนฺทร” ว่า beautiful, good, nice, well (สวยงาม, ดี, งาม)
“สุนฺทร” ใช้เป็นคำวิเศษณ์หรือคุณศัพท์ เมื่อใช้ขยายคำเพศหญิง จึงลง อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: สุนฺทรฺ + อี = สุนฺทรี
“สุนฺทร” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สุนทร” (สุน-ทอน)
“สุนฺทรี” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สุนทรี” (สุน-ทะ-รี)
โปรดสังเกต “สุนทรี” อ่านว่า สุน-ทะ-รี
ไม่ใช่ สุน-ทฺรี เหมือน tree (ต้นไม้)
ไม่ใช่ สุน-ซี เหมือน อินทรี
…………..
ดูก่อนภราดา!
: รูปร่างหน้าตาหลอกคนเขลาได้
: แต่หลอกบัณฑิตไม่ได้
#บาลีวันละคำ (4,456)
24-8-67
…………………………….
…………………………….