ชาติปางก่อน (บาลีวันละคำ 4,487)
ชาติปางก่อน
บาลีประสมไทย
อ่านว่า ชาด-ติ-ปาง-ก่อน
ขอย้ำไว้เป็นเบื้องต้นว่า “ชาติปางก่อน” คนเก่าท่านอ่านว่า ชาด-ติ-ปาง-ก่อน
ไม่ใช่ ชาด-ปาง-ก่อน อย่างที่คนรุ่นใหม่คงเข้าใจว่าอ่านแบบนี้
“ชาติปางก่อน”
อ่านว่า ชาด-ติ-ปาง-ก่อน
ไม่ใช่ ชาด-ปาง-ก่อน
“ชาติ-” ในคำนี้
อ่านว่า ชาด-ติ
ไม่ใช่ ชาด เฉย ๆ
คำบาลีคือ “ชาติ”
“ปางก่อน” เป็นคำไทย
(๑) “ชาติ”
บาลีอ่านว่า ชา-ติ รากศัพท์มาจาก ชนฺ (ธาตุ = เกิด) + ติ ปัจจัย
กระบวนการทางไวยากรณ์ :
แบบที่ 1 แปลง ชนฺ เป็น ชา : ชน > ชา + ติ = ชาติ
แบบที่ 2 แปลง “น” ที่ (ช-)นฺ เป็น อา : (ช)น > อา (> ช + อา) = ชา + ติ = ชาติ
“ชาติ” (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การเกิด” ในภาษาบาลีใช้ในความหมายดังต่อไปนี้ –
(1) การเกิด, การเกิดใหม่, กำเนิด (birth, rebirth, possibility of rebirth)
(2) ชาติกำเนิด, เชื้อชาติ, ชั้น, วงศ์วาน (descent, race, rank, genealogy)
(3) จำพวก, ชนิด (a sort of, kind of)
(4) ตามธรรมชาติ (ตรงข้ามกับของที่ตกแต่งขึ้น); แท้จริง, บริสุทธิ์, วิเศษ (ตรงกันขามกับปนเจือ เลว) (by birth or nature, natural [opp. artificial]; genuine, pure, excellent [opp. adulterated, inferior])
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของคำว่า “ชาติ” ไว้ดังนี้ –
(1) การเกิด, กำเนิด, มักใช้ว่า ชาติเกิด หรือ ชาติกำเนิด เช่น ถ้าทำไม่ดีก็เสียชาติเกิด,
(2) ความมีชีวิตอยู่ตั้งแต่เกิดจนตาย เช่น สบายทั้งชาติ.
(3) เหล่ากอ, เทือกเถา, เผ่าพันธุ์, เช่น ชาตินักรบ ชาติไพร่.
(4) ประเทศ เช่น รู้คุณชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์.
(5) ประชาชนที่เป็นพลเมืองของประเทศ; ประชาชาติ ก็ว่า.
(6) กลุ่มชนที่มีความรู้สึกในเรื่องเชื้อชาติ ศาสนา ภาษา ประวัติศาสตร์ ความเป็นมา ขนบธรรมเนียมประเพณี และวัฒนธรรมอย่างเดียวกัน หรืออยู่ในปกครองรัฐบาลเดียวกัน.
(7) ชนิด, จำพวก, ชั้น, หมู่.
(8 ) คำเพิ่มข้างหลังของคำเดิม เมื่อเพิ่มแล้วความหมายคงเดิม เช่น รสชาติ หรือหมายถึงพวกหรือหมู่ เช่น คชาชาติ มนุษยชาติ.
ในที่นี้ “ชาติ” ใช้ในความหมายตามข้อ (1)
(๒) “ปางก่อน”
อ่านว่า ปาง-ก่อน เป็นคำไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ไม่ได้เก็บคำว่า “ปางก่อน” ไว้ แต่เก็บคำว่า “ปาง” ไว้ 2 คำ บอกไว้ดังนี้ –
(1) ปาง ๑ : (คำนาม) ครั้ง, คราว, เมื่อ, เช่น ปางก่อน ปางหลัง, ยุค, สมัย, เช่น นารายณ์ ๑๐ ปาง; ท่าของพระพุทธรูปที่แสดงถึงอิริยาบถต่าง ๆ เช่น พระพุทธรูปปางห้ามญาติ; ที่พักกลางป่าชั่วคราว เช่น ตั้งปาง.
(2) ปาง ๒ : (คำวิเศษณ์) แทบ, เกือบ, จวน, เช่น ปางตาย ว่า จวนตาย.
เป็นอันว่า แม้พจนานุกรมฯ จะไม่ได้เก็บคำว่า “ปางก่อน” ไว้ แต่ก็มีใช้อยู่ในคำนิยาม คือที่บอกว่า “ครั้ง, คราว, เมื่อ, เช่น ปางก่อน ปางหลัง”
“ปางก่อน” จึงหมายถึง ครั้งก่อน, คราวก่อน, เมื่อก่อน
คำบาลีที่มีความหมายตรงกับ “ปางก่อน” คือ “ปุพฺพ” อ่านว่า ปุบ-พะ รากศัพท์มาจาก ปุพฺพ (ธาตุ = เต็ม) + อ (อะ) ปัจจัย
: ปุพฺพ + อ = ปุพฺพ แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนที่เต็ม” หมายถึง อดีต, แต่ก่อน, ก่อน (previous, former, before)
…………..
คำที่มี “ปุพฺพ” ประสมอยู่ด้วยในบาลีที่ควรรู้ เช่น –
ภูตปุพฺพํ (พู-ตะ-ปุบ-พัง) = เคยมีมาก่อน (before any beings)
ปุพฺพการี (ปุบ-พะ-กา-รี) = “ทำก่อน” คือ บุพการี, ผู้ดูแล, ผู้เอื้อเฟื้อ, ผู้ทำประโยชน์ (“doing before,” i. e. looking after, obliging, doing a favour)
ปุพฺพปุริส (ปุบ-พะ-ปุ-ริ-สะ) = บรรพบุรุษ (ancestor)
…………..
ชาติ + ปางก่อน = ชาติปางก่อน (ชาด-ติ-ปาง-ก่อน) แปลว่า “การเกิดในครั้งก่อน” “การเกิดในคราวก่อน” หรืออาจแปลสั้น ๆ ว่า “ชาติก่อน”
ขยายความ :
คำบาลีที่มีหมายถึง “ชาติปางก่อน” หรือ “ชาติก่อน” ที่เราน่าจะคุ้นกันในภาษาไทยมี 2 คำ คือคำว่า “บุพเพนิวาส” กับ “บุพเพสันนิวาส”
รูปคำคล้ายกัน แต่ความหมายต่างกัน
“บุพเพนิวาส” หมายถึง “ชีวิตในชาติก่อน” ใช้ในคำว่า “บุพเพนิวาสานุสติ” หรือ “บุพเพนิวาสานุสติญาณ” หมายถึง ปัญญาญาณที่เกิดจากการปฏิบัติธรรม (หรือเพราะเหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง) ทำให้สามารถรู้ได้ว่า ในชาติก่อนตนได้เคยเกิดเป็นอะไรมาบ้าง ตลอดจนรู้รายละเอียดของชีวิตในชาตินั้น ๆ ว่าเป็นอย่างไร คือที่เรียกว่า การระลึกชาติได้ (reminiscence of past lives, remembrance of former existences) นั่นเอง
ส่วน “บุพเพสันนิวาส” หมายถึง “การอยู่ร่วมกันในชาติก่อน” หมายถึงเคยเป็นพ่อ แม่ ลูก พี่ น้อง เพื่อน ผัว เมีย ฯลฯ กันมาในชาติก่อน เป็นเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดมาเป็นเช่นนั้นกันอีกในชาตินี้
…………..
ดูก่อนภราดา!
: อยากรวยชาติเดียวได้เป็นนายทุน
จงใช้บุญเป็นอุบายแสวงทรัพย์
: อยากรวยตลอดแสนกัป
จงใช้ทรัพย์เป็นเครื่องมือแสวงบุญ
#บาลีวันละคำ (4,487)
24-9-67
…………………………….
…………………………….