บาลีวันละคำ

อุทกภัย (บาลีวันละคำ 4,499)

อุทกภัย

พิสูจน์ว่าหัวใจไทยไม่เคยแห้งแล้ง

อ่านว่า อุ-ทก-กะ-ไพ

ประกอบด้วยคำว่า อุทก + ภัย

(๑) “อุทก” 

บาลีอ่านว่า อุ-ทะ-กะ รากศัพท์มาจาก อุทิ (ธาตุ = ไหลไป; เปียก, ชุ่ม) + ณฺวุ ปัจจัย, แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ), ลบสระที่สุดธาตุ (อุทิ > อุท

: อุทิ + ณฺวุ = อุทิณฺวุ > อุทิก > อุทก (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่ไหลไป” (2) “สิ่งที่ทำให้เปียก” หมายถึง น้ำ (water) 

(๒) “ภัย” 

บาลีเป็น “ภย” อ่านว่า พะ-ยะ รากศัพท์มาจาก ภี (ธาตุ = กลัว) + ปัจจัย, ลบ , แผลง อี (ที่ ภี) เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย

: ภี + = ภีณ > ภี > เภ > ภย แปลตามศัพท์ว่า “ความกลัว” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภย” เป็นอังกฤษว่า fear, fright, dread (ความกลัว, ความหวาดหวั่น, สิ่งที่น่ากลัว)

บาลี “ภย” สันสกฤตก็เป็น “ภย

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ – 

ภย : (คำวิเศษณ์) อันน่ากลัว; frightful; dreadful. – (คำนาม) ‘ภย. ภัย,’ ความกลัว; อันตราย; fear; danger or peril.”

ภย” ใช้ทับศัพท์ในภาษาไทยว่า “ภัย” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

ภัย : (คำนาม) สิ่งที่น่ากลัว, อันตราย, เช่น อัคคีภัย คือ ภัยที่เกิดจากไฟ อุทกภัย คือ ภัยที่เกิดจากน้ำ. (ป., ส. ภย).”

ความหมายของ “ภย” ในบาลีคือ “ความกลัว” (fear) หรือ “สิ่งที่น่ากลัว” (fright) แต่ “ภัย” ในภาษาไทยน้ำหนักของความหมายอยู่ที่ “อันตราย” (danger, dangerous) 

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ที่ฝรั่งเป็นผู้ทำไม่ได้แปล “ภย” ว่า danger หรือ dangerous 

อุทก + ภย = อุทกภย (อุ-ทะ-กะ-พะ-ยะ) แปลว่า “ภัยที่เกิดจากน้ำ

อุทกภย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อุทกภัย” (อุ-ทก-กะ-ไพ) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “อุทกภัย” ไว้ด้วย บอกไว้ว่า –

อุทกภัย : (คำนาม) ภัยอันตรายที่เกิดจากน้ำท่วม. (ป., ส. อุทก + ภย).”

ขยายความ :

ผู้เขียนบาลีวันละคำตรวจดูบาลีวันละคำที่เขียนมาแล้วเกือบ 4,500 คำ ปรากฏว่าไม่มีคำว่า “อุทกภัย” นั่นคือยังไม่ได้เขียนคำนี้

เมื่อเขียนคำว่า “อุทกภัย” ได้ตรวจดูในคัมภีร์เพื่อจะดูว่า บาลีมีคำว่า “อุทกภย” (อุ-ทะ-กะ-พะ-ยะ) หรือไม่ ก็พบว่าในคัมภีร์มหานิทเทสได้กล่าวถึง “ภัย” ไว้หลายอย่าง นับได้ถึง 19 ชื่อ จึงขอนำชื่อภัยและความหมายย่อ ๆ มาเสนอไว้ในที่นี้เป็นความรู้ 

นักเรียนบาลีท่านใดมีอุตสาหะ ช่วยหาความหมายและคำอธิบายโดยละเอียดนำมาบอกกล่าวสู่กันฟัง ก็จะเป็นมหากุศลอย่างยิ่ง นี่คืองานโดยตรงของนักเรียนบาลี

ชื่อภัยทั้ง 19 อย่าง มีดังนี้ –

…………..

(1) ชาติภยํ = ภัยแต่การเกิด คือเวียนว่ายตายเกิดไม่รู้จักจบสิ้น

(2) ชราภยํ = ภัยแต่ความแก่ชรา

(3) พฺยาธิภยํ = ภัยแต่ความเจ็บป่วย

(4) มรณภยํ = ภัยแต่ความตาย

(5) ราชภยํ = ภัยแต่ผู้ปกครองบ้านเมืองเบียดเบียนบีบคั้นข่มเหง

(6) โจรภยํ = ภัยแต่โจรผู้ร้าย

(7) อคฺคิภยํ = ภัยแต่ไฟ

(8 ) อุทกภยํ = ภัยแต่น้ำ คือน้ำท่วม การขาดน้ำก็น่าจะนับว่าเป็นอุทกภัยแบบหนึ่ง

(9) อตฺตานุวาทภยํ = ภัยแต่ความติเตียนตน คือทำชั่ว เกิดความละอายแก่ใจตนเอง จนนึกติเตียนตัวเอง

(10) ปรานุวาทภยํ = ภัยแต่ความติเตียนของผู้อื่น คือทำชั่วจนชาวบ้านติเตียน

(11) ทณฺฑภยํ = ภัยแต่การถูกลงโทษเพราะละเมิดกฎหมายบ้านเมือง

(12) ทุคฺคติภยํ = ภัยแต่การทำบาปเป็นเหตุให้เกิดในทุคติภูมิ

(13) อูมิภยํ = ภัยแต่คลื่น หมายถึง อดทนต่อคำสั่งสอนไม่ได้ เกิดความขึ้งเคียดคับใจ เบื่อหน่ายคำตักเตือนพร่ำสอน

(14) กุมฺภิลภยํ = ภัยแต่จระเข้ หมายถึง เห็นแก่ปากแก่ท้อง ถูกจำกัดด้วยระเบียบวินัยเกี่ยวกับการบริโภค ทนไม่ได้

(15) อาวฏฺฏภยํ = ภัยแต่น้ำวน หมายถึง ห่วงพะวงใฝ่ทะยานในกามสุข ตัดใจจากกามคุณไม่ได้

(16) สสสุการภยํ = ภัยแต่ปลาร้าย หมายถึง เกิดความปรารถนาทางเพศที่ผิดศีลผิดธรรม

(17) อาชีวิกภยํ = ภัยแต่การหาเลี้ยงชีพ 

(18) อสิโลกภยํ = ภัยแต่การถูกตำหนิทั้งที่ไม่ได้ทำผิด

(19) ปริสาย  สารชฺชภยํ = ภัยแต่ความครั่นคร้ามในที่ประชุมชน เนื่องจากปกปิดความชั่วของตัวเองไว้เกรงคนจะเปิดโปง

ที่มา: มหานิทฺเทส ขุทกนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 29 ข้อ 740

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ยังเกิดอยู่ตราบใด

: ยังต้องผจญภัยอยู่ตราบนั้น

#บาลีวันละคำ (4,499)

6-10-67

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….

ใส่ความเห็น

อีเมลของคุณจะไม่แสดงให้คนอื่นเห็น ช่องข้อมูลจำเป็นถูกทำเครื่องหมาย *