สังคีตศิลป์ (บาลีวันละคำ 4,543)

สังคีตศิลป์

ฟ้อนรำขับร้องประโคมดนตรี

อ่านตามหลักภาษาว่า สัง-คี-ตะ-สิน

อ่านตามสะดวกปากว่า สัง-คีด-สิน

ประกอบด้วยคำว่า สังคีต + ศิลป์

(๑) “สังคีต”

เขียนแบบบาลีเป็น “สงฺคีต” อ่านว่า สัง-คี-ตะ รากศัพท์มาจาก –

(1) สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + เค (ธาตุ = ส่งเสียง) + อิ อาคม + ต ปัจจัย, ลบ เอ ที่ เค (เค > ค), ทีฆะ อิ อาคมเป็น อี, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น งฺ (สํ > สงฺ)

: สํ + เค = สํเค > สํค + อิ = สํคิ + ต = สํคิต > สํคีต > สงฺคีต แปลตามศัพท์ว่า “เสียงที่พึงร้องออกมา” 

(2) สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + คา (ธาตุ= ส่งเสียง) + อิ อาคม + ต ปัจจัย, ลบ อา ที่ คา (คา > ค), ทีฆะ อิ อาคมเป็น อี, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น งฺ (สํ > สงฺ)

: สํ + คา = สํคา > สํค + อิ = สํคิ + ต = สํคิต > สํคีต > สงฺคีต แปลตามศัพท์ว่า “เสียงอันนักร้องเปล่งออกมา” 

“สงฺคีต” เป็นคำกริยา หมายถึง ร้องเพลง; เปล่ง, ป่าวประกาศ, สังคายนา (sung; uttered, proclaimed, established as the text) 

ถ้าใช้เป็นคำนาม (นปุงสกลิงค์) หมายถึง เพลงขับ, การสวด, การร้องรับพร้อม ๆ กัน (a song, chant, chorus)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“สังคีต : (คำนาม) การร้องรำทำเพลง เช่น สังคีตศิลป์. (ป.; ส. สํคีต).”

(๒) “ศิลฺป์” 

เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “สิปฺป” อ่านว่า สิบ-ปะ รากศัพท์มาจาก –

(1) สปฺปฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย, ลง อิ อาคมต้นธาตุ (สปฺป > สิปฺป)

: สปฺป > สิปฺป + อ = สิปฺป แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องดำเนินไปแห่งชีวิต” = อาศัย “สิ่งนั้น” จึงเลี้ยงชีวิต คือทำชีวิตให้ดำเนินไปได้

(2) สิ (ธาตุ = เสพ) + ป ปัจจัย, ซ้อน ปฺ

: สิ + ปฺ + ป = สิปฺป แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันผู้ปรารถนาประโยชน์แห่งตนเสพอาศัย” = ถ้าต้องการประโยชน์อย่างใดอย่างหนึ่ง ก็ต้องอาศัยศึกษาเรียนรู้ “สิ่งนั้น” จนทำได้ทำเป็น แล้วใช้สิ่งนั้นยังประโยชน์ให้เกิดตามต้องการ

“สิปฺป” (นปุงสกลิงค์) หมายถึง ศิลปะ, แขนงของความรู้, การช่าง (art, branch of knowledge, craft)

บาลี “สิปฺป” ในภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “ศิลป” 

กฎการสะกด :

(1) คำนี้ถ้าอยู่คำเดียว 

– ต้องการให้อ่านว่า สิน-ละ-ปะ เขียนว่า “ศิลปะ” (ประวิสรรชนีย์ที่ ป) 

– ต้องการให้อ่านว่า สิน เขียนว่า “ศิลป์” (การันต์ที่ ป)

– เขียนว่า “ศิลป” จะอ่านว่า สิน-ละ-ปะ ไม่ได้ อ่านว่า สิน ก็ไม่ได้ 

(2) ถ้าสมาสกับคำอื่น อยู่ต้นหรือกลางคำ และอ่านว่า สิน-ละ-ปะ ไม่ต้องประวิสรรชนีย์ที่ ป เช่น ศิลปศาสตร์ (สิน-ละ-ปะ-สาด) ไม่ใช่ ศิลปะศาสตร์

คำว่า สิปฺป > ศิลป หมายถึงอะไรได้บ้าง :

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สิปฺป” คำหนึ่งว่า art

พจนานุกรมสอ เสถบุตร แปล art ว่า วุฒิสามารถ, เล่ห์กระเท่ห์, อุบาย

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล art กลับเป็นบาลีว่า –

(1) sippa สิปฺป (สิบ-ปะ) = หลักความรู้ 

(2) kosalla โกสลฺล (โก-สัน-ละ) = ความฉลาด

(3) nepuñña เนปุญฺญ (เน-ปุน-ยะ) = ความจัดเจน

(4) cittakamma จิตฺตกมฺม (จิด-ตะ-กำ-มะ) = ภาพวาด, การวาดภาพ

(5) kalā กลา (กะ-ลา) = ชั้นเชิง > กล

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ศิลป-, ศิลป์ ๑, ศิลปะ : (คำนาม) ฝีมือ, ฝีมือทางการช่าง, การทำให้วิจิตรพิสดาร, เช่น รูปสลักวีนัสเป็นรูปศิลป์ เขาทำดอกไม้ประดิดประดอยอย่างมีศิลปะ ผู้หญิงสมัยนี้มีศิลปะในการแต่งตัว; การแสดงออกซึ่งอารมณ์สะเทือนใจให้ประจักษ์ด้วยสื่อต่าง ๆ อย่างเสียง เส้น สี ผิว รูปทรง เป็นต้น เช่น วิจิตรศิลป์ ศิลปะการดนตรี ศิลปะการวาดภาพ ศิลปะการละคร. (ส. ศิลฺป; ป. สิปฺป ว่า มีฝีมืออย่างยอดเยี่ยม).”

“สิปฺป” (สิบ-ปะ) ในบาลี หมายถึง ความรู้ความสามารถที่จะจัดจะทำอะไร ๆ ได้ ไม่ว่าสิ่งนั้น ๆ จะเป็นอะไรก็ตาม ชั้นที่สุดเอาใบไม้มาเป่ากับปากให้เป็นเพลง ก็เรียกว่า “สิปฺป” หรือ “ศิลปะ” ได้เช่นกัน

สังคีต + ศิลป์ = สังคีตศิลป์ แปลตามความเข้าใจว่า “ความรู้ความสามารถในการร้องเพลง” หมายความตามความเข้าใจว่า แสดงความสามารถในการร้องเพลงได้อย่างไพเราะงดงามน่าชื่นชม

ขยายความ :

ที่ต้องบอกว่า “ตามความเข้าใจ” เพราะคำว่า “สังคีตศิลป์” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 จึงไม่อาจทราบได้ว่า ผู้คิดหรือบัญญัติศัพท์นี้ขึ้นมามีเจตนาจะให้หมายความว่าอย่างไร

คำว่า “สังคีตศิลป์” เป็นคำที่พจนานุกรมฯ ยกขึ้นเป็นตัวอย่างในคำนิยาม “สังคีต” คือบอกว่า “สังคีต” คือ “การร้องรำทำเพลง เช่น สังคีตศิลป์” ดังจะให้เข้าใจว่า “สังคีตศิลป์” หมายถึง การร้องรำทำเพลง

เว็บไซต์ของสำนักการสังคีต กรมศิลปากร ว่าด้วยประวัติและบทบาทหน้าที่ มีข้อความตอนหนึ่งว่า –

…………..

       คำว่า “สังคีต” หมายถึง การร้องรำทำเพลง อันหมายรวมถึงการแสดงนาฏศิลป์ – ดนตรีทั้งไทย และสากลด้วย เมื่อรวมกับคำว่า “สำนัก” เป็น “สำนักการสังคีต” จึงหมายถึง องค์กรหรือหน่วยงานที่มีบทบาทหน้าที่ อนุรักษ์ และเผยแพร่การบรรเลง – ขับร้อง ด้านดนตรีไทย – ดนตรีสากล และการแสดงนาฏศิลป์ไทย เรียกรวมกันว่า “นาฏดุริยางคศิลป์”

…………..

ข้อความว่า “การบรรเลง – ขับร้อง ด้านดนตรีไทย – ดนตรีสากล และการแสดงนาฏศิลป์ไทย” ดังนี้ พอจะเป็นความหมายของคำว่า “สังคีตศิลป์” ได้บ้างกระมัง?

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าไทยสอนไทยไม่มีใครได้ยิน

: วันหนึ่งฝรั่งจะมาสอนสังคีตศิลป์ให้คนไทย

#บาลีวันละคำ (4,543)

19-11-67

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….