บรรลุพระอรหัต (บาลีวันละคำ 4,552)
บรรลุพระอรหัต
ไม่ใช่บรรลุพระอรหันต์
อ่านว่า บัน-ลุ-พฺระ-อะ-ระ-หัด
ประกอบด้วยคำว่า บรรลุ + พระ + อรหัต
(๑) “บรรลุ”
เป็นคำไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“บรรลุ : (คำกริยา) ลุ, ถึง, สำเร็จ, เช่น บรรลุมรรคผล, ประลุ ก็ว่า.”
(๒) “พระ”
มีผู้ให้ความเห็นว่าน่าจะมาจาก “วร” (วะ-ระ) ในบาลีสันสกฤต แปลว่า “ผู้ประเสริฐ” แปลง ว เป็น พ ออกเสียงว่า พะ-ระ แล้วกลายเสียงเป็น พฺระ (ร กล้ำ)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “พระ” ไว้ดังนี้ –
(๑) น. ( = คำนาม) คำใช้แทนชื่อเรียกภิกษุสงฆ์ เช่น วัดนี้มีพระกี่รูป พระลงโบสถ์, พระพุทธรูป เช่น ชักพระ ไหว้พระในโบสถ์, พระพุทธเจ้า หรือเนื่องด้วยพระพุทธเจ้า เช่น เมืองพระ คำพระ พระมาตรัส, ชื่อวันประชุมถือศีลฟังธรรมในพระพุทธศาสนา เดือนหนึ่งมี ๔ วัน คือ วันขึ้น ๘ ค่ำ ขึ้น ๑๕ ค่ำ แรม ๘ ค่ำ และแรม ๑๕ ค่ำ ถ้าเป็นเดือนขาดก็แรม ๑๔ ค่ำ เรียกว่า วันพระ
(๒) น. พระเจ้า, พระเยซู, (ตามที่คริสต์ศาสนิกชนในเมืองไทยใช้อนุโลมเรียก) เช่น พระลงโทษ แม่พระ
(๓) น. นักบวช เช่น พระไทย พระแขก พระฝรั่ง พระจีน พระญวน
(๔) น. ใช้ประกอบหน้าคำอื่นแสดงความยกย่อง
๑. เทพเจ้าหรือเทวดาผู้เป็นใหญ่ เช่น พระอิศวร พระนารายณ์ พระพิรุณ
๒. พระเจ้าแผ่นดินหรือของที่เกี่ยวข้องกับพระเจ้าแผ่นดินและเจ้านายชั้นสูง เช่น พระมหากษัตริย์ พระราชวงศ์
๓. สมณศักดิ์ชั้นราชาคณะ เช่น พระราชเวที พระเทพเมธี
๔. ภิกษุ เช่น พระสมศักดิ์
๕. สิ่งศักดิ์สิทธิ์ เช่น พระภูมิ
(๕) น. อิสริยยศเจ้านาย เช่น พระรามคำแหง พระนเรศวร พระเทียรราชา
(๖) น. บรรดาศักดิ์ข้าราชการสูงกว่าหลวง ต่ำกว่าพระยา เช่น พระสารประเสริฐ พระธรรมนิเทศทวยหาญ, ใช้ประกอบหน้านามพระสนม เช่น พระอินทราณี พระสุจริตสุดา ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
(๗) น. โดยปริยายหมายถึงผู้ที่มีเมตตากรุณาทรงคุณงามความดีเหมือนพระ เช่น ใจพระ พ่อแม่เป็นพระของลูก.
(๘) (คำที่ใช้ในบทกลอน) (สรรพนาม) คำใช้แทนผู้เป็นใหญ่ เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒ เช่น เมียเห็นว่าเงาะนี้มีความรู้ พระอย่าได้ลบหลู่ว่าชั่วช้า (สังข์ทอง), หรือเป็นสรรพนามบุรุษที่ ๓ เช่น พระเสด็จโดยแดนชล (กาพย์เห่เรือ).
ในที่นี้คำว่า “พระ” ใช้ตามความหมายในข้อ (๔)
(๓) “อรหัต”
อ่านว่า อะ-ระ-หัด บาลีเป็น “อรหตฺต” อ่านว่า อะ-ระ-หัด-ตะ โปรดสังเกตว่าไม่ใช่ “อรหนฺต” แต่เป็น “อรหตฺต” ถ้าไม่ระวังให้ดี จะเริ่มสับสนตั้งแต่ตรงนี้
“อรหตฺต” รากศัพท์มาจาก “อรหนฺต” นั่นเอง คือ “อรหนฺต” ลบ อนฺต ปัจจัย (อรหนฺต > อรห) + ตฺต ปัจจัย
ตฺต ปัจจัย เป็นปัจจัยในภาวตัทธิต ใช้แทนศัพท์ว่า “ภาว” = ความเป็น ศัพท์ที่ลงปัจจัยตัวนี้จึงต้องแปลว่า “ความเป็นแห่ง-” หรือ “ภาวะแห่ง-”
: อรหนฺต > อรห + ตฺต = อรหตฺต แปลตามศัพท์ว่า “ความเป็นแห่งพระอรหันต์” หรือ “ภาวะแห่งพระอรหันต์” หรือ “ความเป็นพระอรหันต์”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อรหตฺต” ไว้ดังนี้ –
(1) the state or condition of an Arahant, i. e. perfection in the Buddhist sense = Nibbāna (ภาวะหรือความเป็นพระอรหันต์, คือ ความดีเลิศโดยสมบูรณ์ในความหมายของพระพุทธศาสนา = นิพฺพาน)
(2) final & absolute emancipation, Arahantship, the attainment of the last & highest stage of the Path (การหลุดพ้นสุดท้ายและโดยสมบูรณ์, ความเป็นพระอรหันต์, การบรรลุชั้นสุดท้ายและสูงสุดของมรรค)
“อรหตฺต” ในภาษาไทยใช้ว่า “อรหัต” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อรหัต, อรหัต– : (คำนาม) ความเป็นพระอรหันต์. (ป. อรหตฺต; ส. อรฺหตฺตฺว).”
การประสมคำ :
๑ พระ + อรหัต = พระอรหัต เป็นคำเรียกความเป็นพระอรหันต์โดยความเคารพว่า “พระอรหัต” หมายถึงอริยมรรค-อริยผลชั้นสูงสุด
๒ บรรลุ + พระอรหัต = บรรลุพระอรหัต หมายถึงบรรลุมรรคผลชั้นสูงสุด คือเป็นพระอรหันต์
ขยายความ :
ผู้ปฏิบัติธรรม เมื่อบรรลุมรรคผลถึงที่สุด จะมีคำบรรยายว่า “ในที่สุดก็บรรลุพระอรหัต”
ถ้าพูดว่า “ในที่สุดก็บรรลุพระอรหันต์” จะถูกต้องหรือไม่?
“บรรลุพระอรหัต”
“บรรลุพระอรหันต์”
เหมือนกันหรือต่างกันอย่างไร?
“อรหัต” เป็นคนละคำกับ “อรหันต์”
“อรหัต” หมายถึง “ภาวะแห่งพระอรหันต์” เป็นนามธรรม
“อรหันต์” หมายถึง ตัวบุคคลผู้บรรลุธรรม
“อรหัต” เป็นคุณธรรม
“อรหันต์” เป็นตัวบุคคลผู้บรรลุธรรม
บรรลุคุณธรรมได้
แต่บรรลุตัวบุคคลไม่ได้
“บรรลุพระอรหัต” ได้
แต่ “บรรลุพระอรหันต์” ไม่ได้
ถ้อยคำต่างกันเล็กน้อย
แต่ความหมายต่างกันมาก
บรรลุพระอรหัต
ไม่ใช่บรรลุพระอรหันต์
…………..
ดูก่อนภราดา!
“ภาษาเป็นสิ่งสมมุติ”
: การรู้ว่าภาษาเป็นสิ่งสมมุติ นั่นเป็นเรื่องที่ดี
: แต่การเขียนผิดแล้วสมมุติให้ถูก เป็นเรื่องที่ไม่ดี
#บาลีวันละคำ (4,552)
28-11-67
…………………………….
…………………………….