กิติปปียา (บาลีวันละคำ 4,572)

กิติปปียา

หมายความว่าอะไร

มีท่านที่เคารพนับถือถามมาว่า คำว่า “กิติปปียา” หมายความว่าอะไร 

ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นว่าเป็นคำที่น่ารู้ จึงขออนุญาตเอามาเขียนเป็นบาลีวันละคำ และขอให้ถือว่าเป็นการตอบคำถามไปในตัว

เบื้องต้น ตามหลักภาษาเท่าที่ตาเห็น คำว่า “กิติปปียา” ในภาษาไทย อ่านว่า กิ-ติบ-ปี-ยา ก็ได้ หรือจะอนุโลมอ่านว่า กิด-ติบ-ปี-ยา ก็ได้ ต่างกันที่พยางค์แรก “กิติป-” ถ้าอ่านเท่าที่ตาเห็น ต้องอ่านว่า กิ-ติบ- แต่เนื่องจากคำว่า “กิติ-” (ต เต่า ตัวเดียว) รูปคำเดิมควรจะเป็น “กิตติ-” (ต เต่า 2 ตัว) ซึ่งอ่านว่า กิด-ติ- เพราะฉะนั้น จึงบอกว่า จะอนุโลมอ่านว่า กิด-ติ- ก็ได้ คือเป็นการอ่านตามรูปคำเดิม

“กิติปปียา” ในที่นี้สันนิษฐานว่า เป็นคำที่มาจากบาลี ไม่ได้แปลงรูปและเสียงมาจากคำในภาษาอื่น ถ้ามาจากบาลีก็แยกศัพท์เป็น กิติ + ปียา ซ้อน ป ระหว่างศัพท์

(๑) “กิติ” 

รูปคำเดิมเป็น “กิตติ” เขียนแบบบาลีเป็น “กิตฺติ” (มีจุดใต้ ตฺ ตัวแรก) อ่านว่า กิด-ติ รากศัพท์มาจาก กิตฺตฺ (ธาตุ = กล่าวถึง, พูดด้วยดี) + อิ ปัจจัย

: กิตฺต + อิ = กิตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “ความดีอันเขากล่าวถึง” หมายถึง คำเล่าลือ, คำสรรเสริญ, ชื่อเสียง, ความรุ่งโรจน์, เกียรติยศ (fame, renown, glory, honour)

“กิตฺติ” สันสกฤตเป็น “กีรฺติ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “กีรฺตฺติ” และ “กีรฺติ” บอกไว้ดังนี้ :

(สะกดตามต้นฉบับ)

“กีรฺตฺติ, กีรฺติ : (คำนาม) เกียรติ, ความบันลือ, ศรี (ยศสฺหรือสง่า), อนุเคราะห์, อนุกูลย์; ธันยวาท; ศัพท์, เสียง; อาภา, โศภา; โคลน, สิ่งโสโครก; ความซ่านทั่ว; มูรติทิพยศักดิ์ของพระกฤษณ; fame, renown, glory; favour; approbation; sound; light, lustre; mud, dirt; diffusion, expansion; one of the Mātrikās or personified divine energies of Krishṇa.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“กิตติ : (คำนาม) คำเล่าลือ, คำสรรเสริญ. (ป.).”

(๒) “ปียา”

รูปคำเดิมในบาลีเป็น  “ปิย” (ปิ– สระ อิ) อ่านว่า ปิ-ยะ รากศัพท์มาจาก ปี (ธาตุ = รักใคร่, ชอบใจ) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณ, รัสสะ อี ที่ ปี เป็น อิ (ปี > ปิ) 

: ปี + ณฺย = ปีณฺย > ปีย > ปิย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันบุคคลพึงรักใคร่” “สิ่งที่ควรรักชอบ”

“ปิย” ในบาลีมีความหมายว่า –

(1) ที่รัก, ผู้เป็นที่รัก (dear, beloved)

(2) น่าพึงพอใจ, คบได้, เป็นที่ชอบ (pleasant, agreeable, liked)

โปรดสังเกตว่า รูปสำเร็จ “ปิย” (ปิ– สระ อิ) ผ่าน “ปีย” (ปี– สระ อี) มาก่อน 

กิตฺติ + ปิย ซ้อน ปฺ ระหว่างศัพท์ 

: กิตฺติ + ปฺ + ปิย = กิตฺติปฺปิย อ่านว่า กิด-ติบ-ปิ-ยะ 

“กิตฺติปฺปิย” ใช้ในภาษาไทย —

(1) ตัด ตฺ ตัวสะกดออกตัวหนึ่ง เขียนเป็น “กิติ”

(2) แผลง อิ ที่ ปิ เป็น อี กลับไปหารูปเดิมที่เป็น “ปีย” (ดูข้างต้น)

(3) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์โดยประสงค์ เช่น-เนื่องจากใช้เป็นชื่อสตรี

: กิตฺติปฺปิย > กิติปปิย > กิติปปีย > กิติปปียา 

ขยายความ :

เนื่องจากคำว่า “กิตฺติปฺปิย” เป็นคำที่เอาศัพท์ 2 ศัพท์มาสมาสกันโดยประสงค์ ดังนั้น จึงอาจแปลได้หลายนัย คือ –

(1) “มีชื่อเสียงและเป็นที่รัก” = ทั้งมีชื่อเสียง ทั้งเป็นที่รัก

(2) “เป็นที่รักเพราะมีชื่อเสียง” = ชื่อเสียงเป็นเหตุให้เป็นที่รัก เช่น ประกอบกรรมอย่างใดอย่างหนึ่งเป็นที่รู้เห็นกันทั่วไป ( = มีชื่อเสียง) และกรรมนั้นเป็นเรื่องดีงาม จึงเป็นเหตุให้คนทั้งหลายชื่นชมยินดี ( = เป็นที่รัก) (ถ้ากรรมนั้นเป็นเรื่องไม่ดีไม่งาม ก็ย่อมจะไม่เป็นที่รักของใคร)

(3) “มีชื่อเสียงเพราะเป็นที่รัก” = เป็นที่รักเป็นเหตุให้มีชื่อเสียง เช่น ประกอบกรรมอย่างใดอย่างหนึ่งอันเป็นที่รักของคนทั้งหลาย ( = เป็นที่รัก) จึงเป็นเหตุให้มีคนรู้จักกันทั่วไป ( = มีชื่อเสียง) (ถ้ากรรมนั้นเป็นเรื่องไม่ดีไม่งาม ก็ย่อมจะไม่มีชื่อเสียงในทางดี)

คำบาลี “กิตฺติปฺปิย” แปลงรูปเป็นคำไทยโดยประสงค์เป็น “กิติปปียา” 

ถ้าเป็นชื่อบุคคล เช่นชื่อสตรี ก็เข้าลักษณะที่ภาษาบาลีเรียกว่า “อสาธารณนาม” (ชื่อที่ไม่ทั่วไป เช่นใช้กับบางคน ไม่ได้ใช้กับคนทั่วไป) หรือศัพท์วิชาการภาษาไทยเรียกว่า “วิสามานยนาม” (คำนามที่เป็นชื่อเฉพาะ) คำอังกฤษเรียกว่า proper name

ถ้าเป็นชื่อเฉพาะอย่างนี้ คำว่า “กิติปปียา” จะมาจากภาษาอะไร อ่านว่าอย่างไร แปลว่าอย่างไร มีความหมายว่าอย่างไร ย่อมเป็นไปตามความประสงค์ของเจ้าของชื่อหรือผู้ตั้งชื่อ

รากศัพท์ ตลอดจนคำอ่าน คำแปล ที่แสดงไว้ เป็นการแสดงตามหลักภาษาบาลีเท่าที่ตาเห็นเท่านั้น อาจตรงหรือไม่ตรงกับความประสงค์ของเจ้าของชื่อหรือผู้ตั้งชื่อก็เป็นได้

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ประสบความสำเร็จเพราะสร้างบุญบารมี

: น่าชื่นชมกว่าได้ดีเพราะโชคช่วย

#บาลีวันละคำ (4,572)

18-12-67 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….