มะลิ – มัลลิกา (บาลีวันละคำ 4,578)

2 กุมภาพันธ์ 2025 suriyan bunthae

มะลิ – มัลลิกา

ที่มาของชื่อ “ดอกมะลิ”

(๑) “มะลิ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มะลิ ๑ : (คำนาม) ชื่อไม้พุ่มชนิด Jasminum sambac (L.) Aiton ในวงศ์ Oleaceae ดอกสีขาว กลิ่นหอมเย็น, พันธุ์ดอกซ้อนเรียก มะลิซ้อน. (เทียบ ส. มลฺลิ).”

พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่าคำว่า “มะลิ” มาจากภาษาอะไร แต่บอกว่า “เทียบ ส. มลฺลิ” หมายความว่า คำว่า “มะลิ” เทียบเคียงได้กับคำว่า “มลฺลิ” ในสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน ไม่ได้เก็บคำว่า “มลฺลิ” ไว้ แต่มีคำว่า “มลฺลิกา” บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“มลฺลิกา : (คำนาม) มลิ; jasmine.”

(๒) “มัลลิกา”

เขียนแบบบาลีเป็น “มลฺลิกา” อ่านว่า มัน-ลิ-กา รากศัพท์มาจาก มลฺลฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + อิ ปัจจัย + ก สกรรถ + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: มลฺลฺ + อิ = มลฺลิ + ก + มลฺลิก + อา = มลฺลิกา แปลตามศัพท์ว่า “ดอกไม้อันคนทั้งปวงทรงไว้”

หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “มลฺลิกา” ว่า มะลิ, มะลิซ้อน

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “มลฺลิกา” ว่า Arabian jasmine (มะลิซ้อน)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มัลลิกา : (คำนาม) ดอกมะลิ. (ป., ส.).”

ขยายความ :

เป็นอันว่า พจนานุกรมต่าง ๆ เท่าที่มีให้ตรวจสอบได้ บอกไว้ตรงกันว่า “มลฺลิกา > มัลลิกา” คือ ดอกมะลิ

ผู้เขียนบาลีวันละคำมีความเห็นว่า ชื่อดอก “มะลิ” ในภาษาไทย มาจากคำว่า “มลฺลิกา” ในบาลีสันสกฤต หรือที่พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกว่า “เทียบ ส. มลฺลิ” นั่นเอง

“มลฺลิ” ในบาลีสันสกฤต อ่านว่า มัน-ลิ

ลองออกเสียงคำว่า “มลฺลิ” หรือ “มลฺลิกา” (แต่หยุดเสียงไว้แค่ มลฺลิ-) แล้วฟังเสียงตัวเองดูเถิด

มลฺลิ > มันลิ > มะลิ > ดอกมะลิ

“มัน-” เสียงกร่อนเป็น “มะ-” เป็นไปได้โดยไม่ต้องสงสัย