นครรัฐ (บาลีวันละคำ 4,585)

นครรัฐ

ความหมายชัด ๆ ว่าอย่างไร?

อ่านว่า นะ-คอน-รัด

(ตามพจนานุกรมฯ)

ประกอบด้วยคำว่า นคร + รัฐ

(๑) “นคร” 

บาลีอ่านว่า นะ-คะ-ระ รากศัพท์มาจาก –

(1) นค (อาคารสูง เช่นปราสาท) + ร ปัจจัย

: นค + ร = นคร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่มีปราสาทเป็นต้น”

(2) น (แทนศัพท์ “ธนธญฺญาทิสมฺปุณฺณ” = สมบูรณ์ด้วยทรัพย์และ ข้าวเปลือกเป็นต้น หมายถึงเครื่องอุปโภคบริโภคมีบริบูรณ์) + ฆร (บ้านเรือน), แปลง ฆ เป็น ค 

: น + ฆร = นฆร > นคร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ซึ่งบ้านเรือนบริบูรณ์ด้วยเครื่องอุปโภคบริโภค”

(3) นค (อาคารสูง เช่นปราสาท) + รา (ธาตุ = ถือเอา) + อ (อะ) ปัจจัย, ลบสระที่สุดธาตุ (รา > ร) 

: นค + รา = นครา > นคร + อ = นคร แปลตามศัพท์ว่า “ที่ที่ถือเอาซึ่งสิ่งปลูกสร้างที่สูง” (คือมีสิ่งปลูกสร้างสูงๆ)

“นคร” (นปุงสกลิงค์) ความหมายเดิมในบาลีหมายถึง ป้อม, ที่มั่น, ป้อมปราการ (a stronghold, citadel, fortress) ต่อมาจึงหมายถึง นครหรือเมือง (ที่มีป้อมค่าย) (a [fortified] town, city) 

“นคร” เป็นทั้งรูปบาลีและสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “นคร” ไว้ดังนี้ –

“นคร : (คำนาม) ‘นคร,’ บุรี, กรุง, เมืองเอก, ‘เมืองใหญ่หรือราชธานี;’ a town, a city, a capital or metropolis.” 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“นคร, นคร– : (คำนาม) เมืองใหญ่, กรุง. (ป., ส.).”

(๒) “รัฐ”

บาลีเป็น “รฏฺฐ” อ่านว่า รัด-ถะ รากศัพท์มาจาก –

(1) รฐฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + ต ปัจจัย, แปลง ฐต (คือ ฐ ที่ รฐ + ต ปัจจัย)เป็น ฏฐ ( –ฐต > –ฏฺฐ)

: รฐฺ + ต = รฐต > รฏฺฐ แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นที่เป็นไปแห่งชาวเมือง” 

(2) รชิ (ธาตุ = เจาะ, ทำลาย) + ต ปัจจัย, ลบสระท้ายธาตุ (รชิ > รช), แปลง ชต เป็น ฏฐ

: รชิ > รช + ต = รชต > รฏฺฐ แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นเหตุให้พระราชาทั้งหลายทำลายป้อมค่ายกัน” (ในการเข้ายื้อแย่งเพื่อยึดครองดินแดนของอีกฝ่ายหนึ่ง)

“รฏฺฐ” ความหมายที่เข้าใจกันก็คือ ดินแดน, อาณาจักร, ประเทศ, แผ่นดิน, บ้านเมือง 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “รฏฺฐ” ว่า reign, kingdom, empire; country, realm (รัฐ, อาณาจักร, จักรวรรดิ, ประเทศ, แผ่นดิน) 

ในภาษาไทย ท่านให้ตัด ฏ ปฏัก ออก “รฏฺฐ” จึงเขียนเป็น “รัฐ” ถ้าอยู่ท้ายคำ อ่านว่า รัด (เคยมีนิยมพูดกันเป็น รัด-ถะ อยู่บ้าง) ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้ายอ่านว่า รัด-ถะ- เช่นในคำว่า “รัฐบาล” อ่านว่า รัด-ถะ-บาน 

“รัฐ” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“รัฐ, รัฐ– : (คำนาม) แคว้น เช่น รัฐปาหัง, บ้านเมือง เช่น กฎหมายสูงสุดของรัฐ, ประเทศ เช่น รัฐวาติกัน. (ป. รฏฺฐ; ส. ราษฺฏฺร).”

นคร + รัฐ = นครรัฐ แปลตามศัพท์ว่า (1) “บ้านเมืองของรัฐ” (2) “รัฐของบ้านเมือง” 

ไม่ว่าจะแปลอย่างไร ก็ยังต้องการคำอธิบายว่า หมายความว่าอะไร?

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“นครรัฐ : (คำนาม) เมืองที่ปกครองตนเองเป็นอิสระ. (อ. city state).”

ต่อมา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับปรุงคำนิยามเป็นดังนี้ –

“นครรัฐ : (คำนาม) เมืองที่ปกครองตนเองเป็นอิสระ เช่น นครรัฐวาติกัน. (อ. city state).”

ได้ความว่า “นครรัฐ” เป็นคำที่บัญญัติเทียบคำอังกฤษว่า city state และบัญญัติตรงตัว คือ –

city = นคร

state = รัฐ

city state = นครรัฐ

ขยายความ :

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ที่คำว่า “นครรัฐ” (อ่านเมื่อวันที่ 31 ธันวาคม 2567 เวลา 20:30 น.) กล่าวถึง “นครรัฐ” ดังนี้ –

…………..

นครรัฐ (อังกฤษ: city state) คือภูมิภาคที่ควบคุมโดยสมบูรณ์โดยเมืองเพียงเมืองเดียว ส่วนใหญ่จะมีเอกราช

โดยประวัติศาสตร์แล้ว นครรัฐมักจะเป็นส่วนหนึ่งของพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่ใหญ่กว่า ดังเช่นนครรัฐในกรีกโบราณ (เช่น เอเธนส์ สปาร์ตา และโครินธ์) เมืองในเอเชียกลางตามเส้นทางสายไหม นครรัฐในอิตาลีเหนือ (โดยเฉพาะ ฟลอเรนซ์และเวนิซ)

ปัจจุบันประเทศที่เป็นนครรัฐมีอยู่ทั้งหมด 3 ประเทศ คือ สาธารณรัฐสิงคโปร์, ราชรัฐโมนาโก และนครรัฐวาติกัน แต่บางแห่งก็ถูกจัดว่าเป็นนครรัฐด้วย ได้แก่ สาธารณรัฐมอลตา สาธารณรัฐซานมารีโน ราชรัฐลีชเทินชไตน์ ราชรัฐอันดอร์รา ราชรัฐลักเซมเบิร์ก รัฐกาตาร์ เนการาบรูไนดารุสซาลาม รัฐคูเวต และราชอาณาจักรบาห์เรน

…………..

ที่น่ารู้อย่างยิ่งก็คือ “นครรัฐ” มีองค์ประกอบอย่างไรบ้าง เมื่อเทียบกับรัฐหรือประเทศธรรมดาทั่วไปแล้วอะไรบ้างที่เป็นความแตกต่างกัน

ท่านผู้ใดมีข้อมูลที่ตอบคำถามนี้ได้ ถ้าจะกรุณานำมาร่วมบูรณาการเพื่อเป็นองค์ความรู้ร่วมกัน ก็จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง

…………..

: บ้านเมืองเป็นหัวใจของนักรบ

: ความสงบเป็นหัวใจของนักบุญ

ดูก่อนภราดา!

: นักบุญที่ไม่รักสงบ

: จะต่างอะไรกับนักรบที่ไม่รักบ้านเมือง?

#บาลีวันละคำ (4,585)

31-12-67 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….