พิจารณา (บาลีวันละคำ 1,033)
พิจารณา
อ่านว่า พิ-จา-ระ-นา
บาลีเป็น “วิจารณา” (วิ-จา-ระ-นา)
“วิจารณา” รากศัพท์มาจาก วิ (วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + จรฺ (ธาตุ = สั่งสม) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง น เป็น ณ, ยืดเสียง อะ (ที่ จ-) เป็น อา, ลง อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: วิ + จรฺ = วิจร + ยุ > อน = วิจรน > วิจรณ >วิจารณ + อา = วิจารณา แปลตามศัพท์ว่า “การสั่งสมอย่างแจ่มแจ้ง”
ควรรู้ :
“วิจารณา” ในภาษาบาลีมีคำที่มีรากศัพท์เดียวกันอีก 2 คำ คือ “วิจารณ” และ “วิจาร”
(1) “วิจารณ” (วิ-จา-ระ-นะ) กระบวนการทางไวยากรณ์ก็เหมือน “วิจารณา” นั่นเอง เพียงแต่ไม่ลง อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์. “วิจารณ” เป็นศัพท์ที่ภาษาไวยากรณ์เรียกว่า “นปุงสกลิงค์”
(2) “วิจาร” (วิ-จา-ระ) กระบวนการทางไวยากรณ์ก็ทำนองเดียวกับ “วิจารณา” แต่ลง ณ ปัจจัย, ลบ ณ, และจบกระบวนการที่ ณ ปัจจัยเท่านั้น
: วิ + จรฺ = วิจร + ณ = วิจาร
เป็นอันว่าศัพท์ในชุดนี้มี 3 คำ คือ วิจาร, วิจารณ, วิจารณา
วิจาร, วิจารณ, วิจารณา เป็นชื่อหนึ่งของ ปัญญา
พจนานุกรมต่างๆ ให้ความหมายไว้ดังนี้ :
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน:
(1) วิจาร : (คำนาม) พิจารณา; วาทยุทธ์หรือวิวาท; consideration; dispute.
(2) วิจารณ, วิจารณา : (คำนาม) วิจาร, การหรือความไตร่ตรอง; deliberation, investigation.
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต :
“วิจาร (Vicāra) : sustained application; discursive thinking; deliberation.”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ :
(1) วิจาร : investigation, examination, consideration, deliberation (การสืบสวน, การตรวจสอบ, การพิจารณา, การไตร่ตรอง)
(2) วิจารณ, วิจารณา : (1) investigation, search, attention (การสืบสวน, การแสวงหา, การเอาใจใส่) (2) arranging, planning, looking after; scheme (การจัดแจง, การวางแผน, การดูแล; แผนการ)
ในภาษาไทยแปลง ว เป็น พ ตามหลักนิยมที่ทราบกันทั่วไป
วิจาร = พิจาร (พิ-จาน)
วิจารณ = พิจารณ์ (พิ-จาน)
วิจารณา = พิจารณา (พิ-จา-ระ-นา)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“พิจาร, พิจารณ์, พิจารณา : (คำกริยา) ตรวจตรา, ตริตรอง, สอบสวน. (ป., ส. วิจาร, วิจารณ, วิจารณา).”
: มีดวงตา แต่ไม่รู้จักดู หนึ่ง
: มีความรู้ แต่ไม่รู้จักวิธีใช้ หนึ่ง
: มีความคิดกว้างไกล แต่ไม่รู้จักพิจารณาให้รู้ถูกรู้ผิด หนึ่ง
ท่านว่า มีก็เหมือนไม่มี
17-3-58