สัมภาระ (บาลีวันละคำ 4,640)

สัมภาระ

ถ้าเกะกะก็วางลงเสียบ้าง

อ่านว่า สำ-พา-ระ

“สัมภาระ” เขียนแบบบาลีเป็น “สมฺภาร” อ่านว่า สำ-พา-ระ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + ภรฺ (ธาตุ = เลี้ยงดู, ทรงไว้) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น มฺ (สํ > สมฺ), “ทีฆะต้นธาตุด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” : ยืดเสียง อะ ที่ ภ-(รฺ) เป็น อา (ภรฺ > ภาร)

: สํ + ภรฺ = สํภรฺ + ณ = สํภรณ > สํภร > สมฺภร > สมฺภาร แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งหรือผู้ที่ช่วยให้ขับเคลื่อนไปได้” “สิ่งที่นำไปด้วยกัน” “สิ่งหรือผู้ที่จะพึงดูแลไปด้วยกัน” 

“สมฺภาร” ในภาษาบาลี ใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การสะสม, การผลิต, การตระเตรียม (accumulation, product, preparation)

(2) วัตถุ, ปัจจัย, ส่วนผสม (ที่นำไปปรุงอาหารเป็นต้น) (materials, requisite ingredients [of food])

(3) ส่วนประกอบ, ธาตุ (constituent part, element)

(4) การนำมารวมกัน, การเรียงลำดับ (bringing together, collocation)

บาลี “สมฺภาร” สันสกฤตก็เป็น “สมฺภาร” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า – 

(สะกดตามต้นฉบับ)

“สมฺภาร : (คำนาม) ‘สัมภาระ,’ สมุหะ, นิกร, สมุทาย; การอุปการะ; สเบียง; ความเต็ม, ความสำเร็จ; อุปกรณ์หรือสามัครี, เครื่องอาศรัย; multitude, heap, assemblage; supporting; provision; fullness, completion; apparatus, necessaries.”

บาลี “สมฺภาร” ในภาษาไทยใช้เป็น “สัมภาระ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“สัมภาระ : (คำนาม) สิ่งของต่าง ๆ เช่น เครื่องมือเครื่องใช้และเสบียงซึ่งสะสมรวบรวมหรือจัดเตรียมไว้เพื่อภาระต่าง ๆ เช่น เตรียมสัมภาระสำหรับไปต่างจังหวัด; การเกื้อหนุน, การเลี้ยงดู. (ป., ส.).”

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต มีคำว่า “สมภาร” และ “สัมภาระ” บอกไว้ดังนี้ –

…………..

(1) สมภาร : เครื่องประกอบ, ความดีหรือความชั่วที่ประกอบหรือสะสมไว้ (เช่น ในคำว่า สมภารกรรม และสมภารธรรม), สัมภาระ; ในภาษาไทย ใช้เป็นคำเรียกพระที่เป็นเจ้าอาวาส; ดู สัมภาระ

(2) สัมภาระ : สิ่งของต่างๆ, วัตถุ, วัสดุ, เครื่องใช้, องค์, ส่วนประกอบ, บริขาร, ปัจจัย, ความดีหรือความชั่วที่ประกอบหรือทำสะสมไว้; การประชุมเข้า

…………..

คำว่า “สมภาร” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“สมภาร : (คำนาม) พระที่เป็นเจ้าอาวาส. (ป., ส. สมฺภาร).”

พจนานุกรมฯ บอกว่า “สมภาร” คำบาลีสันสกฤตคือ “สมฺภาร”

โปรดสังเกตว่า ความหมายของ “สมฺภาร” ในบาลีสันสกฤต ไม่มีความหมายไหนที่หมายถึง พระที่เป็นเจ้าอาวาส (the abbot of a monastery)

อนึ่ง โปรดสังเกตว่า ความหมายของ “สัมภาระ” ตามพจนานุกรมฯ อีกนัยหนึ่ง คือ “การเกื้อหนุน, การเลี้ยงดู” (ดูข้อความที่ยกมาจากพจนานุกรมฯ ข้างต้น) ความหมายนี้กล่าวได้ว่า ในภาษาไทยไม่มีใครนึกถึง หรืออันที่จริงคือไม่มีใครรู้จัก

เราไม่รู้จัก “สัมภาระ” ในความหมายว่า “การเกื้อหนุน, การเลี้ยงดู” (supporting)

เรารู้จัก “สัมภาระ” ในความหมายว่า “สิ่งของต่าง ๆ” (materials) แง่เดียว 

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ให้ เบา

: เอา หนัก

#บาลีวันละคำ (4,640)

24-2-68 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….