รัศมี (บาลีวันละคำ 4,643)
รัศมี
บาลีว่าอย่างไร
อ่านตามความนิยมว่า รัด-สะ-หฺมี
อ่านให้ถูกต้องดี ออกเสียง ศ- ครึ่งเสียง รัด-ส๎มี
“รัศมี” เป็นรูปคำสันสกฤต
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “รศฺมิ” บอกไว้ว่า –
“รศฺมิ : (คำนาม) รัศมี; ปักษมัน, ขนตา; a ray of light; an eye-lash.”
“รศฺมิ” ในสันสกฤต ใช้ในภาษาไทยเป็น “รัศมี”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“รัศมี : (คำนาม) แสงสว่างที่พวยพุ่งออกจากจุดกลาง, แสงสว่าง; เส้นที่ลากจากจุดศูนย์กลางของวงกลมไปถึงเส้นรอบวง. (ส.; ป. รํสิ).”
พจนานุกรมฯ บอกไว้ในวงเล็บว่า (ส.; ป. รํสิ)
“ส.” ย่อมาจากคำว่า “สันสกฤต”
“ป.” ย่อมาจากคำว่า “ปาลิ” หมายถึง ภาษาบาลี
(ส.; ป. รํสิ) จึงหมายความว่า “รัศมี” เป็นรูปคำสันสกฤต ส่วนบาลีเป็น “รํสิ”
ได้คำตอบว่า คำที่ใช้ในภาษาไทยว่า “รัศมี” บาลีเป็น “รํสิ”
“รํสิ” อ่านว่า รัง-สิ รากศัพท์มาจาก รสฺ (ธาตุ = ยินดี) + อิ ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ต้นธาตุ (รสฺ > รํส)
: รสฺ + อิ = รสิ > รํสิ แปลตามศัพท์ว่า “แสงเป็นที่ยินดีแห่งเหล่าสัตว์” หมายถึง แสง, แสงสว่าง (a ray, light)
บาลี “รํสิ” ภาษาไทยใช้เป็น “รังสิ” และ “รังสี” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“รังสิ, รังสี : (คำนาม) แสง, แสงสว่าง. (ป. รํสิ; ส. รศฺมี).”
สรุปว่า –
สันสกฤต “รศฺมิ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “รัศมี”
บาลี “รํสิ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “รังสิ” และ “รังสี”
ความจริง ในบาลีมีทั้ง “รํสิ” และ “รสฺมิ”
พูดอีกนัยหนึ่งว่า –
สันสกฤต “รศฺมิ”
บาลีเป็น “รสฺมิ”
แต่ก็ต้องเข้าใจต่อไปด้วยว่า สันสกฤต “รศฺมิ” บาลีเป็น “รสฺมิ” ด้วย และเป็น “รํสิ” ด้วย
นั่นคือ คำนี้บาลีมี 2 รูป –
เป็น “รสฺมิ” รูปหนึ่ง
เป็น “รํสิ” อีกรูปหนึ่ง
แต่ในคัมภีร์ ใช้ “รํสิ” เป็นพื้น ที่เป็น “รสฺมิ” พบในที่บางแห่ง
แล้วก็พอดีว่า “รสฺมิ” คำนี้ นอกจากแปลว่า “แสงสว่าง” แล้ว ยังแปลว่า “เชือก” (หมายถึง บังเหียนที่ล่ามมาจากสัตว์ในเวลาขับขี่) ได้ด้วย
เรียกตามหลักภาษาไทยว่า “รสฺมิ” ในบาลีเป็น “คำพ้องรูป” คือเขียนเหมือนกัน แต่ความหมายต่างกัน
เขียน “รสฺมิ” เหมือนกัน
แต่ “รสฺมิ” หนึ่ง แปลว่า “แสงสว่าง” (a ray)
อีก “รสฺมิ” หนึ่ง แปลว่า “เชือก” (a rein)
“รสฺมิ” ที่แปลว่า เชือก (บังเหียน) รากศัพท์มาจาก รสฺ (ธาตุ = ส่งเสียง) + มิ ปัจจัย
: รสฺ + มิ = รสฺมิ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเหตุส่งเสียงแห่งเหล่าสัตว์”
ขยายความ :
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความเห็นเกี่ยวกับรูปคำ “รสฺมิ” ในบาลีที่แปลว่า “แสงสว่าง” ไวดังนี้ –
The form raŋsi is the proper Pali form, originating fr. raśmi through metathesis like amhi for asmi, tamhā for tasmā etc. … The form rasmi is a Sanskritism and later.
(รํสิ เป็นรูปบาลีที่ถูกต้อง, มีกำเนิดมาจาก รศฺมิ โดยเปลี่ยนถ้อยคำภายในเหมือน อมฺหิ แทน อสฺมิ, ตมฺหา แทน ตสฺมา ฯลฯ. … รูป รสฺมิ เป็นรูปที่ใช้ตามสันสกฤต และใช้ในโอกาสต่อมา)
สรุปว่า ในบาลี “รํสิ” เป็นรูปคำเดิม ส่วน “รสฺมิ” เป็นรูปที่เลียนแบบ “รศฺมิ” ของสันสกฤตในภายหลัง
…………..
อนึ่ง โปรดสังเกตว่า แม้บาลีจะมี “รสฺมิ” แต่ในภาษาไทยใช้ตามสันสกฤตเป็น “รัศมี”
มีแต่ “รัศมี” ศ ศาลา ในภาษาไทย
ไม่มี “รัสมี” ส เสือ ในภาษาไทย
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คำผิด ราชบัณฑิตเคยสมมุติให้ถูก
: คนผิด นรกไม่เคยสมมุติให้ถูก
#บาลีวันละคำ (4,643)
27-2-68
…………………………….
…………………………….