ภูมิจาละ (บาลีวันละคำ 4,673)

ภูมิจาละ

แปลว่า แผ่นดินไหว

แผ่นดินไหว ภาษาบาลีมีคำใช้หลายคำ เช่น –

(1) ภูมิกมฺป (พู-มิ-กำ-ปะ) : ภูมิ + กมฺป แปลว่า ความหวั่นไหวแห่งภาคพื้น (shaking of the ground, earthquake)

(2) ปฐวีกมฺป (ปะ-ถะ-วี-กำ-ปะ) : ปฐวี + กมฺป แปลว่า ความหวั่นไหวแห่งปฐพี

(3) ภูมิจาล (พู-มิ-จา-ละ) : ภูมิ + จาล แปลว่า ความหวั่นไหวแห่งภาคพื้น

ในที่นี้ขอแสดงรากศัพท์เฉพาะคำว่า “ภูมิจาล”

“ภูมิจาล” อ่านว่า พู-มิ-จา-ละ เขียนแบบคำไทยเป็น “ภูมิจาละ” ประกอบด้วยคำว่า ภูมิ + จาละ

(๑) “ภูมิ” 

บาลีอ่านว่า พู-มิ รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + มิ ปัจจัย

: ภู + มิ = ภูมิ (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สถานที่มีอยู่เป็นอยู่แห่งสัตว์โลก” มีความหมายหลายอย่าง กล่าวคือ พื้นดิน, ดิน, แผ่นดิน, สถานที่, ถิ่น, แคว้น, แถบ, ภูมิภาค, พื้น, พื้นราบ, ขั้นตอน, ระดับ (ground, soil, earth, place, quarter, district, region, plane, stage, level)

ในภาษาไทยใช้ทับศัพท์ว่า “ภูมิ” เหมือนบาลี ถ้าอยู่ท้ายคำอ่านว่า พูม ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย อ่านว่า พู-มิ-

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของคำว่า “ภูมิ” ในภาษาไทยไว้ว่า (1) แผ่นดิน, ที่ดิน (2) พื้น, ชั้น, พื้นเพ; ความรู้ (3) สง่า, โอ่โถง, องอาจ, ผึ่งผาย

ในที่นี้ “ภูมิ” หมายถึง แผ่นดิน, ที่ดิน

ขยายความแถม :

ขอนำคำว่า “ภูมิ” ในพจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต มาแสดงไว้ในที่นี้ เพื่อความเข้าใจที่ดี

…………..

ภูมิ :

1. พื้นเพ, พื้น, ชั้น, ที่ดิน, แผ่นดิน 

2. ชั้นแห่งจิต, ระดับจิตใจ, ระดับชีวิต มี ๔ คือ

๑. กามาวจรภูมิ ชั้นที่ยังท่องเที่ยวอยู่ในกาม 

๒. รูปาวจรภูมิ ชั้นที่ท่องเที่ยวอยู่ในรูป หรือชั้นของพวกที่ได้รูปฌาน

๓. อรูปาวจรภูมิ ชั้นที่ท่องเที่ยวอยู่ในอรูป หรือชั้นของพวกที่ได้อรูปฌาน

๔. โลกุตตรภูมิ ชั้นที่พ้นโลกหรือระดับพระอริยบุคคล, 

เรียกให้สั้นว่า กามภูมิ รูปภูมิ อรูปภูมิ และโลกุตตรภูมิ, 

…………..

(๒) “จาละ”

เขียนแบบบาลีเป็น “จาล” อ่านว่า จา-ละ รากศัพท์มาจาก จลฺ (ธาตุ = หวั่นไหว, เคลื่อนไหว) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะต้นธาตุ “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” คือ อะ ที่ จ-(ลฺ) เป็น อา (จลฺ > จาล)

: จลฺ + ณ = จลณ > จล > จาล (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความหวั่นไหว” หมายถึง ความสั่นสะเทือน, ความหวั่นไหว (shaking, a shock)

ภูมิ + จาล = ภูมิจาล (พู-มิ-จา-ละ) แปลว่า “ความหวั่นไหวแห่งภาคพื้น” หมายถึง แผ่นดินไหว (earth-quake) 

ขยายความ :

ในคัมภีร์ระบุสาเหตุแห่งแผ่นดินไหวส่วนหนึ่งไว้ 8 อย่าง คือ –

(1) ธาตุกฺโขเภน – ธาตุ (คือดินน้ำไฟลม) กำเริบ

(2) อิทฺธิมโต  อานุภาเวน – อานุภาพของผู้มีฤทธิ์

(3) โพธิสตฺตสฺส  คพฺโภกฺกนฺติยา – พระโพธิสัตว์ก้าวลงสู่พระครรภ์

(4) มาตุกุจฺฉิโต  นิกฺขมเนน – พระโพธิสัตว์เสด็จออกจากครรภ์พระมารดา

(5) สมฺโพธิปตฺติยา – พระพุทธเจ้าบรรลุพระสัมโพธิญาณ

(6) ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเนน – พระพุทธเจ้าทรงแสดงพระธรรมจักร

(7) อายุสงฺขารโวสฺสชฺชเนน – พระพุทธเจ้าทรงปลงอายุสังขาร 

(8 ) ปรินิพฺพาเนน – พระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพาน

ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค

พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 97-98

…………..

https://84000.org/tipitaka/read/?10/97-98

…………..

สาเหตุเหล่านี้ บางอย่างมีแล้วในอดีต

บางอย่างจะมีในอนาคต

บางอย่างมีได้ในทุกกาลสมัย

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ภัยบางอย่างหนีทัน ป้องกันพ้น

: ภัยบางอย่างหนีไม่ทัน ป้องกันไม่พ้น

: ต้องผจญด้วยการตั้งสติและใช้ปัญญา

#บาลีวันละคำ (4,673)

29-3-68 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….