ธัมมาสิโน (บาลีวันละคำ 4,681)
ธัมมาสิโน
แปลว่าอะไร
ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นโพสต์ของญาติมิตรท่านหนึ่งเป็นข้อความว่า (ดูภาพประกอบ)
…………..
กาสิโน เป็นเรื่องอาณาจักร
ธัมมาสิโน เป็นเรื่องศาสนจักร
…………..
ผู้เขียนบาลีวันละคำสะดุดใจคำว่า “ธัมมาสิโน” ไม่แน่ใจว่ามีความหมายว่าอย่างไร และไม่ได้ติดตามไปดูว่าญาติมิตรท่านนั้นได้อธิบายคำว่า “ธัมมาสิโน” ไว้ที่ไหนด้วยหรือเปล่า
จึงขออนุญาตยกคำว่า “ธัมมาสิโน” มาขยายความตามความเข้าใจของผู้เขียนบาลีวันละคำเอง จะตรงกับเจตนาของท่านหรือเปล่า ไม่รับรอง และในที่นี้มุ่งขยายความในแง่ภาษาเท่านั้น ไม่เกี่ยวกับว่า-ท่านเขียนข้อความนี้มีเจตนาจะสื่ออะไร
“ธัมมาสิโน” เขียนแบบบาลีเป็น “ธมฺมาสิโน” อ่านว่า ทำ-มา-สิ-โน แยกศัพท์เป็น ธมฺม + อาสิโน
(๑) “ธมฺม”
อ่านว่า ทำ-มะ รากศัพท์มาจาก ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + รมฺม (ปัจจัย) ลบ รฺ ที่สุดธาตุ (ธรฺ > ธ) และ ร ต้นปัจจัย (รมฺม > มฺม)
: ธรฺ > ธ + รมฺม > มฺม : ธ + มฺม = ธมฺม (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –
(1) “กรรมที่ทรงไว้ซึ่งความดีทุกอย่าง” (หมายถึงบุญ)
(2) “สภาวะที่ทรงผู้ดำรงตนไว้มิให้ตกไปในอบายและวัฏทุกข์” (หมายถึงคุณธรรมทั่วไปตลอดจนถึงโลกุตรธรรม)
(3) “สภาวะที่ทรงไว้ซึ่งสัตว์ผู้บรรลุมรรคเป็นต้นมิให้ตกไปในอบาย” (หมายถึงโลกุตรธรรม คือมรรคผล)
(4) “สภาวะที่ทรงลักษณะของตนไว้ หรืออันปัจจัยทั้งหลายทรงไว้” (หมายถึงสภาพหรือสัจธรรมทั่วไป)
(5) “สภาวะอันพระอริยะมีโสดาบันเป็นต้นทรงไว้ ปุถุชนทรงไว้ไม่ได้” (หมายถึงโลกุตรธรรม คือมรรคผล)
คำแปลตามศัพท์ที่เป็นกลางๆ “ธมฺม” คือ “สภาพที่ทรงไว้”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ สรุปความหมายในแง่หนึ่งไว้ว่า “ธมฺม” หมายถึง –
(1) doctrine (คำสอน)
(2) right or righteousness (สิทธิหรือความถูกต้อง)
(3) condition (เงื่อนไข)
(4) phenomenon (ปรากฏการณ์)
“ธมฺม” ในภาษาไทยนิยมใช้อิงรูปสันสกฤตเป็น “ธรรม” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ดังนี้ –
(๑) คุณความดี เช่น เป็นคนมีธรรมะ เป็นคนมีศีลมีธรรม.
(๒) คำสั่งสอนในศาสนา เช่น แสดงธรรม ฟังธรรม ธรรมะของพระพุทธเจ้า.
(๓) หลักประพฤติปฏิบัติในศาสนา เช่น ปฏิบัติธรรม ประพฤติธรรม.
(๔) ความจริง เช่น ได้ดวงตาเห็นธรรม.
(๕) ความยุติธรรม, ความถูกต้อง, เช่น ความเป็นธรรมในสังคม.
(๖) กฎ, กฎเกณฑ์, เช่น ธรรมะแห่งหมู่คณะ.
(๗) กฎหมาย เช่น ธรรมะระหว่างประเทศ.
(๘ ) สิ่งของ เช่น เครื่องไทยธรรม.
(๒) “อาสิโน”
อ่านตรงตัวว่า อา-สิ-โน รูปคำบาลีที่พบเป็น “อาสีน” (-สี– สระ อี) อ่านว่า อา-สี-นะ รากศัพท์มาจาก อาสฺ (ธาตุ = นั่ง) + ต ปัจจัย, แปลง ต เป็น น, ลง อี อาคมระหว่างธาตุกับปัจจัย (อาสฺ + อี + ต)
: อาสฺ + อี + ต = อาสีต > อาสีน แปลตามศัพท์ว่า “นั่งแล้ว”
“อาสีน” ใช้เป็นคำกริยา แปลว่า นั่งแล้ว (seated) ใช้เป็นคำคุณศัพท์ แปลว่า ผู้นั่ง (sitting)
ธมฺม + อาสีน = ธมฺมาสีน (ทำ-มา-สี-นะ) แปลว่า “นั่งใกล้ธรรมะ” หรือ “ผู้นั่งใกล้ธรรมะ”
“ธมฺมาสีน” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “ธมฺมาสีโน” (ทำ-มา-สี-โน)
ขยายความ :
คำว่า “อาสีน” มีใช้ในคัมภีร์ แต่ศัพท์เต็ม ๆ ว่า “ธมฺมาสีน” ยังไม่พบในคัมภีร์เท่าที่มีอยู่ในมือของผู้เขียนบาลีวันละคำ สันนิษฐานว่า (1) อาจมีในคัมภีร์อื่นอีก หรือ (2) ถ้าไม่มี ผู้ใช้คำนี้ก็คิดศัพท์ขึ้นมาเอง
“ธมฺมาสีน” แจกวิภัตติตามหลักภาษา ควรเป็น “ธมฺมาสีโน” –สี– สระ อี แต่ในที่นี้เป็น “ธมฺมาสิโน” –สิ– สระ อิ อ่านเจตนาได้ว่าต้องการให้มีเสียงล้อคำว่า “กาสิโน”
“กาสิโน” –สิ– สระ อิ
“ธมฺมาสีโน” –สี– สระ อี จึงเปลี่ยนเป็น “ธมฺมาสิโน” –สิ– สระ อิ เพื่อให้ล้อกัน
“อาสีน” เป็น “อาสีโน” เปลี่ยนเป็น “อาสิโน” ตามที่ว่ามานี้เป็นศัพท์หนึ่ง
แต่ยังมีทางสันนิษฐานเป็นอีกศัพท์หนึ่งได้อีก นั่นคือ ธมฺม + อาสี (-สี สระ อี)
“อาสี” รูปศัพท์เดิมเป็น “อาสา” อ่านว่า อา-สา รากศัพท์มาจาก อิสฺ (ธาตุ = อยาก) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง อิ ที่ อิ-(สฺ) เป็น อา (อิสฺ > อาส) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: อิสฺ + อ = อิส + อา = อิสา > อาสา แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมชาติเป็นเหตุให้อยาก” หมายถึง ความจำนง, ความหวัง, ความปรารถนา, ความประสงค์, ความอยากได้ (expectation, hope, wish, longing, desire)
อาสา + อี ปัจจัย, ลบสระหน้า คือ อา ที่ –สา (อาสา > อาส)
: อาสา > อาส + อี = อาสี แปลว่า “ผู้มีความหวัง”
ธมฺม + อาสี = ธมฺมาสี (ทำ-มา-สี) แปลว่า “ผู้มีความหวังในธรรมะ”
“ธมฺมาสี” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) พหุวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “ธมฺมาสิโน” (ทำ-มา-สิ-โน) แปลตามประสงค์ว่า คนทั้งหลายผู้มีความหวังว่าจะใช้หลักธรรมแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นให้ลุล่วงไปได้ด้วยดี
“ธมฺมาสิโน” เขียนแบบคำไทยเป็น “ธัมมาสิโน”
ไม่ว่าจะมีรากศัพท์มาทางไหน อ่านเจตนาได้โดยไม่ผิดว่า คำว่า “ธัมมาสิโน” เป็นคำที่ตั้งใจล้อคำว่า “กาสิโน” โดยไม่ต้องสงสัย
ส่วนประเด็นที่ว่า –
กาสิโน เป็นเรื่องอาณาจักร
ธัมมาสิโน เป็นเรื่องศาสนจักร
มีความหมายว่าอย่างไร อยู่นอกขอบเขตของบาลีวันละคำวันนี้
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ถ้าลูกหลานของผู้สนับสนุนกาสิโนติดอบายมุขกันทุกคน
: ท่านคิดว่าผู้สนับสนุนจะอิ่มเอมเปรมกมลกันหรือไม่?
#บาลีวันละคำ (4,681)
6-4-68
…………………………….
…………………………….