มิคารมารดา (บาลีวันละคำ 4,689)

12 สิงหาคม 2025 suriyan bunthae

มิคารมารดา

นามพิเศษของนางวิสาขา

อ่านว่า มิ-คา-ระ-มาน-ดา

ประกอบด้วยคำว่า มิคาร + มารดา

(๑) “มิคาร”

อ่านว่า มิ-คา-ระ เป็น “อสาธารณนาม” หรือวิสามานยนาม (proper name) คือชื่อเฉพาะตัว

“มิคาร” ในที่นี้เป็นชื่อของเศรษฐีเมืองสาวัตถี

ขณะที่เขียนคำนี้ ยังไม่พบตำราบาลีที่แสดงรากศัพท์ของคำว่า “มิคาร”

ตามหลักวิชาที่ว่า ภาษาบาลีเป็น Indo-European languages คือมีรากศัพท์เดียวกับภาษาในประเทศยุโรป เช่นภาษาอังกฤษเป็นต้น ผู้เขียนบาลีวันละคำสันนิษฐานว่า ชื่อ “มิคาร” เห็นจะตรงกับชื่อ Michael ที่เราออกเสียงว่า ไมเคิล นั่นเอง

เป็นแค่สันนิษฐานสนุก ๆ เท่านั้น

(๒) “มารดา”

ภาษาไทยอ่านว่า มาน-ดา บาลีเป็น “มาตา” อ่านว่า มา-ตา รูปคำเดิมเป็น “มาตุ” อ่านว่า มา-ตุ รากศัพท์มาจาก –

(1) มานฺ (ธาตุ = รัก, ทะนุถนอม) + ราตุ ปัจจัย, ลบ ร ที่ ราตุ (ราตุ > อาตุ), ลบพยัญชนะที่สุดธาตุและสระ (มานฺ > มา > ม)

: มานฺ > มา > ม + ราตุ > อาตุ = มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักบุตรโดยธรรมชาติ”

(2) ปา (ธาตุ = ดื่ม) + ตุ ปัจจัย, แปลง ป ที่ ปา เป็น ม (ปา > มา)

: ปา + ตุ = ปาตุ > มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังบุตรให้ดื่มนม”

มาตุ + สิ วิภัตติ, แปลง อุ กับ สิ เป็น อา = มาตา หมายถึง แม่ (mother)

“มาตา” ใช้ในภาษาไทยเป็น “มารดา” และมีใช้อีกรูปหนึ่งเป็น “มารดร” (มาน-ดอน)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มารดร, มารดา : (คำนาม) แม่. (ป. มาตา; ส. มาตฺฤ).”

มิคาร + มาตา = มิคารมาตา (มิ-คา-ระ-มา-ตา)

หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แสดงรูปวิเคราะห์ (กระบวนการกระจายคำเพื่อหาความหมาย) ไว้ดังนี้ –

มิคารสฺส เสฏฺฐิโน มาตุฏฺฐานิยตฺตา มิคารมาตา

แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ตั้งอยู่ในฐานะเป็นมารดาของมิคารเศรษฐี”

แปลเท่าศัพท์ว่า “แม่ของมิคาระ”

“มิคารมาตา” ใช้ในภาษาไทยเป็น “มิคารมารดา”

ขยายความ :

มิคารเศรษฐีเป็นเศรษฐีเมืองสาวัตถี มีลูกชายชื่อปุณวัฒนะซึ่งเป็นสามีของนางวิสาขา มิคารเศรษฐีจึงมีฐานะเป็น “พ่อผัว” ของนางวิสาขา

นางวิสาขานับถือพระพุทธศาสนา แต่มิคารเศรษฐีนับถือพวกอเจลกะคือชีเปลือย เมื่อนางวิสาขาไปอยู่กับครอบครัวสามีจึงมีปัญหาขัดแย้งกันเสมอ แต่ในที่สุดนางวิสาขาก็สามารถกลับใจมิคารเศรษฐีจนยอมฟังธรรม ได้บรรลุธรรมเป็นโสดาบัน และประกาศยกย่องนางวิสาขาว่าเป็นมารดาของตน นางวิสาขาจึงได้นามพิเศษว่า “มิคารมาตา > มิคารมารดา > แม่ของมิคาระ”

ตามวัฒนธรรมของชาวชมพูทวีป วิธีแสดงอาการยกย่องสุภาพสตรีว่าเป็นมารดาของตนทำอย่างไร พึงศึกษาจากข้อความภาษาบาลีที่ยกมานี้

…………..

สุณิสาย ถนํ มุเขน คเหตฺวา ตฺวํ เม อชฺชโต ปฏฺฐาย มาตาติ ตํ มาติฏฺฐาเน ฐเปสิ.

เอาปากอมถันหญิงสะใภ้ ตั้งนางไว้ในตำแหน่งมารดาด้วยคำว่า “เจ้าจงเป็นมารดาของฉันตั้งแต่วันนี้ไป”

ที่มา:

ภาษาบาลี: วิสาขาวตฺถุ ธมฺมปทฏฺฐกถา ภาค 3 หน้า 65

ภาษาไทย: ธัมมปทัฏฐกถาแปล ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย หน้า 99

…………..

การเอาปากอมถัน น่าจะทำพอเป็นกิริยาเสมือนทารกกินนมมารดา เป็นการประกาศให้รู้ว่าตนเป็นลูก สตรีผู้นั้นเป็นมารดา

นี่เป็นเพียงสันนิษฐานเท่านั้น ยังไม่พบคำอธิบายที่ชัดเจนจากผู้รู้ นักเรียนบาลีพึงศึกษาตรวจสอบต่อไปเทอญ (งานบาลีมีให้ทำเสมอ!)

ศึกษาประวัตินางวิสาขาและรายละเอียดการขับเคี่ยวระหว่างนางวิสาขากับมิคารเศรษฐีได้ที่ลิงก์ข้างล่างนี้

https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=14&p=8