ศิวาลัย (บาลีวันละคำ 4,698)
ศิวาลัย
อยู่ที่ไหนกันแน่
อ่านว่า สิ-วา-ไล
ประกอบด้วยคำว่า ศิว + อาลัย
(๑) “ศิว”
เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “สิว” อ่านว่า สิ-วะ รากศัพท์มาจาก –
(1) สิ (ธาตุ = เสพ, คบหา) + ว ปัจจัย
: สิ + ว = สิว แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมอันผู้กลัวภัยในสงสารพึงซ่องเสพ”
(2) สมฺ (ธาตุ = สงบ, ระงับ) + ริว ปัจจัย, ลบ มฺ ที่สุดธาตุและ ร ที่ ริว (ริว > อิว)
: สมฺ + ริว = สมริว > สริว > สิว แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมอันสงบระงับ”
(3) สิว (ความเกษม) + อ (อะ) ปัจจัย
: สิวํ (เขมภาวํ กโรตีติ) + อ = สิวํ แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมที่ทำความเกษม”
“สิว” ตามความหมายนี้หมายถึง สิวธรรม คือพระนิพพาน
(4) สมฺ (ธาตุ = สงบ, ระงับ) + ว ปัจจัย, แปลง อะ ที่ ส-(มฺ) เป็น อิ (ส > สิ), ลบ มฺ ที่สุดธาตุ (สมฺ > ส)
: สมฺ > สิม > สิ + ว = สิว แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ระงับความทุกข์ได้” หมายถึง สิ่งที่ประเสริฐ, ความดี, มงคล
(5) สิ (ธาตุ = คบหา) + ว ปัจจัย
: สิ + ว = สิว แปลตามศัพท์ว่า (1) “เทพเจ้าอันผู้ปรารถนาประโยชน์สุขเข้าไปหา” (2) “เทพเจ้าผู้เป็นที่เสพสมแห่งเจ้าแม่ผู้ดุร้าย” หมายถึง พระศิวะ
“สิว” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) เป็นมงคล, มีสุข, มีโชคดี, ได้รับพร (auspicious, happy, fortunate, blest)
(2) ผู้บวงสรวงพระศิวะ (a worshipper of the god Siva)
(3) ความสุข, ความสำราญ (happiness, bliss)
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “ศิว” ในสันสกฤตไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
(1) ศิว : (คำคุณศัพท์) ‘ศิวะ,’ ศรีมัต, มีศรีหรือความรุ่งเรือง, สุขิน, มีสุขหรือเปนสุข; prosperous, happy.
(2) ศิว : (คำนาม) ‘ศิวะ,’ พระศิวะ; ปรมคติ; เสาหรือหลักที่บุทคลผูกโคไว้; ศุภนักษัตรโยค; เวท, พระเวท; นักษัตรกาลอันหนึ่งซึ่งเรียกว่าโยค; ปรอท; องคชาตของชาย; พระศิวลิงค์; สุข, สันโดษหรือประโมท; มงคล; น้ำ; เกลือทะเลหรือเกลือสินเธาว์; น้ำประสานทอง; ต้นศมี; ศุนักป่า; the deity Śiva; final emancipation from existence, or eternal happiness; a pillar or post to which cattle are tied; an auspicious planetary conjunction; scripture, the Vedas; one of te astronomical periods termed Yogas; quicksilver; the penis; the phallic emblem of Śiva; happiness, pleasure; auspiciousness; water; sea or rock salt; borax; the Sami tree; a jackal.
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ศิว-, ศิวะ : (คำนาม) พระอิศวร; พระนิพพาน. (ส.; ป. สิว).”
(๒) “อาลัย”
บาลีเป็น “อาลย” อ่านว่า อา-ละ-ยะ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่ว, มาก, ยิ่ง) + ลิ (ธาตุ = ติดใจ, ติดแน่น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลง อิ ที่ ลิ เป็น ย (ลิ > ลย)
: อา + ลิ = อาลิ + ณ = อาลิณ > อาลิ > อาลย แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่ติดใจยินดีแห่งผู้คน” “สิ่งที่ใจไปติดแน่นอยู่”
นักภาษาอธิบาย “อาลย” เป็นรูปธรรมว่า เหมือน “คอน” ที่นกเกาะนอน เท้านกจะต้องยึดแน่นอยู่กับคอนนั้น มิเช่นนั้นก็ตก อาการที่จับติดแน่นไม่ยอมปล่อยนั่นเองคือ “อาลัย”
ตามรากศัพท์เช่นนี้ “อาลัย” ในทางรูปธรรมจึงหมายถึงสถานที่พักอาศัย, ที่อยู่, แหล่งรวมของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เช่น –
ชลาลัย = แหล่งรวมแห่งน้ำ คือแม่น้ำ หรือทะเล
หิมาลัย = แหล่งรวมแห่งหิมะ คือภูเขาที่มีหิมะปกคลุมตลอดปี
“อาลย” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) คอนสำหรับนกหรือไก่เกาะหรือนอน (ความหมายเดิม), สถานที่พักอาศัย, บ้านเรือน (roosting place, perch, abode settling place, house)
(2) เกาะเกี่ยวอยู่, ความรักใคร่, ความต้องการ, ตัณหา, ราคะ (hanging on, attachment, desire, clinging, lust)
(3) การแสร้งทำ, มารยา, ข้อแก้ตัว (pretence, pretext, feint)
บาลี “อาลย” ภาษาไทยใช้เป็น “อาลัย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) อาลัย ๑ : (คำกริยา) ห่วงใย, พัวพัน, ระลึกถึงด้วยความเสียดาย.น. ความห่วงใย, ความพัวพัน, ความระลึกถึงด้วยความเสียดาย. (ป., ส. อาลย).
(2) อาลัย ๒ : (คำนาม) ที่อยู่, ที่พัก, เช่น ชลาลัย = ที่อยู่แห่งนํ้า หมายถึง ทะเล แม่น้ำ เป็นต้น หิมาลัย = ที่อยู่แห่งหิมะ เป็นชื่อของเทือกเขาสูงอยู่ทางทิศเหนือของอินเดีย ยอดเขามีหิมะปกคลุมตลอดปี.
สิว + อาลย = สิวาลย > ศิวาลัย แปลตามศัพท์ว่า “ที่อยู่ของศิวะ”
“ศิวะ” คือใครหรือคืออะไร ที่อยู่ของศิวะคือที่ไหน ก็ต้องไปหาความหมายกันอีกชั้นหนึ่ง
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ศิวาลย” บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“ศิวาลย : (คำนาม) ‘ศิวาลัย,’ ตุลสีแดง; ป่าช้า; ที่ฝังหรือเผาศพ; วิหารอันอุทิศแด่พระศิวะ; red Tulaśī or basil; a cemetery, a place where dead bodies are buried or burnt; temple dedicated to Śiva.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ศิวาลัย : (คำนาม) ที่ประทับของพระศิวะ; ที่อยู่อันเกษมสุข.”
ขยายความ :
ที่คำว่า “ศิวะ” พจนานุกรมฯ บอกว่า ศิวะคือพระอิศวร ตามไปที่คำว่า “อิศวร” พจนานุกรมฯ บอกว่า “ชื่อเรียกพระศิวะซึ่งเป็นพระเจ้าองค์หนึ่งของพราหมณ์”
เป็นอันว่า “ศิวะ” คือ “อิศวร” และ “อิศวร” ก็คือ “ศิวะ” มีคำขยายต่อไปว่า “เป็นพระเจ้าองค์หนึ่งของพราหมณ์”
และตามที่รู้กันก็ว่าพระอิศวรสถิตอยู่ที่เขาไกรลาส ที่คำว่า “ไกรลาส” พจนานุกรมฯ บอกไว้ดังนี้ –
“ไกรลาส, ไกลาส : (คำนาม) ชื่อภูเขาในเทือกเขาหิมาลัย เชื่อว่าเป็นที่สถิตของพระอิศวรในศาสนาพราหมณ์. (คำวิเศษณ์) สีขาวเหมือนเงินยวง. (ส. ไกลาส).”
เป็นอันได้ข้อยุติว่า “ศิวาลัย” = “ที่ประทับของพระศิวะ” ก็คือ ภูเขาในเทือกเขาหิมาลัย
และถ้าจะสรุปว่า “ศิวาลัย” กับ “หิมาลัย” เป็นสถานที่เดียวกัน ก็คงไม่ผิด
แต่ “ศิวะ” ในความหมายของพระพุทธศาสนาหมายถึง พระนิพพาน ดังนั้น “ศิวาลัย” ในความหมายของพระพุทธศาสนาก็คือ พระนิพพานอันเป็นแดนเกษม
แต่ไม่พึงเข้าใจเตลิดไปว่า พระนิพพานอยู่ที่ภูเขาหิมาลัย ประเดี๋ยวจะมีคนอุตริสอนว่า ดั้นด้นไปให้ถึงภูเขาหิมาลัย นั่นแหละคือบรรลุพระนิพพาน
…………..
ดูก่อนภราดา!
ภาษา –
: ถ้าเข้าใจถูกต้อง ก็นำไปให้ถึงความจริง
: ถ้าเข้าใจไม่ถูกต้อง ก็นำไปให้หลงทาง
#บาลีวันละคำ (4,698)
…………………………….
…………………………….