ปรักมพาหุ (บาลีวันละคำ 4,700)

17 สิงหาคม 2025 suriyan bunthae

ปรักมพาหุ

สองแขนที่บากบั่น

จะใช้เพื่อสร้างสรรค์หรือเพื่อทำลาย

อ่านว่า ปะ-รัก-กะ-มะ-พา-หุ

แยกคำเป็น ปรักม + พาหุ

(๑) “ปรักม”

เขียนแบบบาลีเป็น “ปรกฺกม” อ่านว่า ปะ-รัก-กะ-มะ รากศัพท์มาจาก ปร (ข้างหน้า, ข้าศึก) + กมฺ (ธาตุ = เหยียบย่ำ) + อ (อะ) ปัจจัย, ซ้อน กฺ ระหว่างบทหน้าและธาตุ (ปร + กฺ + กมฺ)

: ปร + กฺ + กมฺ + อ = ปรกฺกม แปลตามศัพท์ว่า (1) “อาการที่ย่ำไปยังที่ต่างๆ” (2) “อาการที่เหยียบย่ำข้าศึกคือความเกียจคร้าน”

“ปรกฺกม” (ปุงลิงค์) หมายถึง ความเพียร, ความบากบั่น, ความอุตสาหะ, ความพยายาม (exertion, endeavour, effort, strife)

ในภาษาบาลี คำที่มีความหมายอย่างเดียวกับ “ปรกฺกม” มีอีกหลายคำ ขอนำมาแสดงไว้ในที่นี้เพื่อเป็นอลังการแห่งความรู้ ดังนี้ –

(1) วิริยารมฺโภ = การลงมือทำความเพียร

(2) นิกฺกโม = ความขะมักเขม้น

(3) อุยฺยาโม = ความตั้งหน้า

(4) วายาโม = ความพยายาม

(5) อุสฺสาโห = ความอุตสาหะ

(6) อุสฺโสฬฺหี = ความทนทาน

(7) ถาโม = ความเข้มแข็ง

(8 ) ธิติ = ความหมั่น

(9) อสิถิลปรกฺกมตา = ความก้าวไปอย่างไม่ท้อถอย

(10) อนิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา = ความไม่ทอดทิ้งฉันทะ

(11) อนิกฺขิตฺตธุรตา = ความไม่ทอดธุระ

(12) ธุรสมฺปคฺคาโห = ความประคับประคองธุระ

(13) วิริยํ = ความกล้า

(14) วิริยินฺทฺริยํ = การยกเอาความกล้าขึ้นนำ

(15) วิริยพลํ = กำลังคือความกล้า, มีความกล้าเป็นกำลัง

(16) สมฺมาวายาโม = ความพยายามอย่างถูกต้อง

บาลี “ปรกฺกม” สันสกฤตเป็น “ปรากฺรม”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปรากฺรม : (คำนาม) ‘ปรากรม,’ พลหรือพลศักติ์, กำลัง; อุตสาหะ; ความกล้า, กำลังหาญ; การออก; การเข้าตีฆ่าสึก; power, strength; exertion; valour, prowess; going out, exit, or issue; attacking an enemy.”

ในภาษาไทยเขียนตามรูปสันสกฤตเป็น “ปรากรม” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปรากรม : (คำนาม) ความเพียร, ความบากบั่น. (ส.).”

ในที่นี้ “ปรกฺกม” ในภาษาไทยสะกดตามรูปบาลีเป็น “ปรักม”พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปรักมะ : (คำนาม) ความเพียร, ความบากบั่น. (ป. ปรกฺกม).”

(๒) “พาหุ”

รากศัพท์มาจาก วหฺ (ธาตุ = นำไป) + ณุ ปัจจัย, ลบ ณ (ณุ > อุ), ทีฆะต้นธาตุ “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” คือ อะ ที่ ว-(หฺ) เป็น อา (วหฺ > วาห), แปลง ว เป็น พ

: วหฺ + ณุ = วหณุ (> วหอุ) > วหุ > วาหุ > พาหุ (ปุงลิงค์; อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะเป็นเครื่องนำไป” หมายถึง แขน (the arm)

ปรกฺกม + พาหุ = ปรกฺกมพาหุ (ปะ-รัก-กะ-มะ-พา-หุ) แปลว่า “ผู้มีแขนเป็นเครื่องนำไปข้างหน้า” หมายถึง มีพละกำลัง มีความกล้าหาญ ที่จะบากบั่นมั่นมุ่งทำกิจให้สำเร็จอย่างไม่กลัวตาย

ถ้านึกถึงภาพนักว่ายน้ำ อาจช่วยให้เข้าใจความหมายได้ชัดเจนขึ้น

นักว่ายน้ำ เมื่อลงน้ำแล้วใช้แขนทั้ง 2 ข้างแหวกว่ายพาตัวให้รุดไปข้างหน้า นั่นแหละคือความหมายของ “ปรกฺกมพาหุ”

บาลี “ปรกฺกมพาหุ” ในที่นี้ใช้ในภาษาไทยเป็น “ปรักมพาหุ”

ตามที่ทราบกัน “ปรักมพาหุ” เป็นพระนามของกษัตริย์ศรีลังกาในประวัติศาสตร์ เรียกกันว่า “พระเจ้าปรักมพาหุ” มีหลายพระองค์ แต่ที่มีพระเกียรติยศยิ่งใหญ่เสมอด้วยพระเจ้าอโศกแห่งชมพูทวีป คือพระเจ้าปรักมพาหุที่ 1 (พ.ศ.1696 – 1729)

เมื่อใช้เป็นนามพระมหากษัตริย์ในอดีตสมัย ก็ต้องนึกถึงภาพของนักรบอันเป็นหน้าที่โดยตรงของกษัตริย์ คุณสมบัติสำคัญที่สุดของนักรบคือความกล้าหาญ อวัยวะในร่างกายที่ต้องใช้งานได้เป็นอย่างดีคือแขน ต้องเป็นแขนที่ทรงพลัง จับอาวุธฟันฝ่าไปข้างหน้าอย่างห้าวหาญ

(เราท่านที่เกิดไม่ทันยุคสร้างบ้านแปลงเมือง แต่เกิดในยุคที่บ้านเมืองเป็นปกติสุขมาช้านานแล้ว คงนึกไม่ออกบอกไม่ได้ว่า มนุษย์จะต้องจับอาวุธฟันฝ่าไปข้างหน้าเพื่อประโยชน์อะไรกัน)

“ปรักมพาหุ” จึงเป็นสมัญญานาม ยกย่องพระมหากษัตริย์ที่สร้างบ้านแปลงเมืองและปกบ้านป้องเมืองมาอย่างกล้าหาญ

สองแขนคล้องสองมือถืออาวุธ

ทะยานยุทธรุดหน้าอย่างกล้าหาญ

นี่คือความหมายของนาม “ปรักมพาหุ”

รูปคำบาลีว่า “ปรักมพาหุ” นี้ ในภาษาไทยนิยมใช้เป็น “ปรากรมพาหุ” คำนี้เคยใช้เป็นสร้อยนามข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ เช่น

– เจ้าพระยาอรรคมหาเสนาธิบดี อภัยพิริยปรากรมพาหุ สมุหพระกลาโหม

– เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช ชาติเดโชไชยมไหสุริยาธิบดี อภัยพิริยปรากรมพาหุ เจ้าพระยานครศรีธรรมราช

“ปรากรมพาหุ” ก็คือ “ปรักมพาหุ” คำบาลีเป็น “ปรกฺกมพาหุ”

…………..

ดูก่อนภราดา!

: มนุษย์มีสองแขนเป็นยอดสมบัติประจำตัว

: ถ้าใช้กระทำความชั่ว ก็เสียทีที่เกิดเป็นมนุษย์