อติวิยะ (บาลีวันละคำ 4,719)

อติวิยะ

แนะนำคำแปลก

อ่านว่า อะ-ติ-วิ-ยะ

แยกศัพท์ตามที่ตาเห็นเป็น อติ + วิยะ

(๑) “อติ” 

อ่านว่า อะ-ติ เป็นคำจำพวกที่เรียกว่า “อุปสรรค”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “อุปสรรค” ไว้ว่า – 

“อุปสรรค : (คำนาม) เครื่องขัดข้อง, ความขัดข้อง, เครื่องขัดขวาง. (ส. อุปสรฺค; ป. อุปสคฺค); คำสำหรับใช้เติมข้างหน้าคำนามหรือคำกริยาที่เป็นรูปคำบาลีหรือสันสกฤตให้มีความหมายแผกเพี้ยนไปจากเดิม หรือมีความหมายตรงข้ามกับความหมายเดิมเป็นต้น และถือเป็นคำเดียวกับคำนามหรือคำกริยานั้น เพราะตามปรกติจะไม่ใช้ตามลำพัง เช่น วัฒน์ = เจริญ อภิวัฒน์ = เจริญยิ่ง ปักษ์ = ฝ่ายปฏิปักษ์ = ฝ่ายตรงข้าม, ข้าศึก, ศัตรู.”

นักเรียนบาลีท่องจำคำแปลของ “อติ” ว่า “อติ : ยิ่ง, เกิน, ล่วง”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกความหมายทั่วไปของ “อติ ว่า –

(1) “up to and beyond” (“ยิ่ง และล่วง”)

(2) in excess, extremely, very (ล่วง, ยิ่ง, มาก, เกินไป)

(๒) “วิยะ”

เขียนแบบบาลีเป็น “วิย” อ่านว่า วิ-ยะ เป็นคำจำพวกที่เรียกว่า “นิบาต”

ขยายความแถม :

คำว่า “นิบาต” บาลีเป็น “นิปาต” อ่านว่า นิ-ปา-ตะ ใช้ในความหมายดังนี้ – 

(1) ล้มลงไป (falling down)  

(2) การหยั่งลง (descending) 

(3) นิบาต, คำในไวยากรณ์ ใช้สำหรับกริยาวิเศษณ์, คำต่อและอุทาน (a particle, the grammatical term for adverbs, conjunctions & interjections) 

(4) ตอนของหนังสือ (a section of a book) 

ในที่นี้ “นิปาต > นิบาต” ใช้ในความหมายตามข้อ (3) คือ เป็นคำในไวยากรณ์

คำที่เป็น “นิบาต” มีหลากหลาย แบ่งเป็นหลายประเภท “วิย” ในที่นี้เป็นนิบาตบอกอุปมาอุปไมย ปกติใช้ลงหลังคำนาม เช่น 

อยํ  อิตฺถี  เทวธีตา  วิย  โสภติ.

สตรีผู้นี้งามราวกะเทพธิดา

นักเรียนบาลีท่องจำคำแปลของ “วิย” ว่า “วิย : ราวกะ”

อติ + วิย = อติวิย (อะ-ติ-วิ-ยะ) เป็นคำอุปสรรคประสมนิบาต เกิดเป็นคำรูปแบบพิเศษ แปลตามศัพท์ว่า “ราวกะเกินไป” = ดูเหมือนจะเกินไป

นักเรียนบาลีแปล “อติวิย” ว่า “เกินเปรียบ” 

นั่นคือ –

อติ = เกิน

วิย = เปรียบ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อติวิย” ว่า orig. “much-like” like an excess = excessively. (แต่เดิม “เหมือนกันมาก” เหมือนสิ่งที่เกิน = เกินไป) 

“อติวิย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อติวิยะ” 

และแน่นอนว่า คำแปลก ๆ แบบนี้ไม่มีเก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความรู้เล็ก ๆ น้อย ๆ อย่าลบหลู่

: โอกาสที่จะใช้ความรู้คงมีเข้าสักวัน

#บาลีวันละคำ (4,719)

14-5-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….