ปก (บาลีวันละคำ 4,747)

ปก 

ในคำว่า “ประชาธิปก” แปลว่าอะไร?

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ทรงมีพระปรมาภิไธยอย่างย่อว่า พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

“ปก” ในคำว่า “พระปกเกล้า” นั้น เป็นคำไทยแน่นอน

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ปก ๑ : (คำกริยา) แผ่ออกคลุมเบื้องบน เช่น ตะไคร้ใบปกดิน. (คำนาม) กระดาษหรือผ้าหรือหนังเป็นต้นที่หุ้มอยู่ภายนอกสมุดหรือหนังสือเป็นต้น, ใบปก ก็เรียก; แผ่นผ้าที่ติดปากกระเป๋าเสื้อ, แผ่นผ้าที่ติดกับคอเสื้อพับตลบลงมาหรือแบะออกทั้ง ๒ ข้าง เช่น ปกเชิ้ต ปกเสื้อนอก.”

และมีคำว่า “ปกเกศ” บอกไว้ดังนี้ –

“ปกเกศ : (คำกริยา) ปกเกล้า, คุ้มครอง.”

บาลีวันละคำวันนี้ตั้งปัญหาว่า “ปก” ในคำว่า “ประชาธิปก” แปลว่าอะไร? 

ไม่ได้ถามว่า “ปก” ที่เป็นคำไทยแปลว่าอะไร แต่ถามว่า “ปก” ในคำว่า “ประชาธิปก” แปลว่าอะไร? นั่นคือหมายถึง “ปก” ในคำว่า “ประชาธิปก” นี้เท่านั้น

ดูเผิน ๆ คำว่า “ประชาธิปก” มีคำว่า “ปก” เหมือนคำไทย ซ้ำพระปรมาภิไธยอย่างย่อตรงคำว่า “พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว” คำว่า “ปกเกล้า” ก็เป็นคำไทย ดังคำว่า “ปกเกศ” พจนานุกรมฯ ก็บอกความหมายว่า “ปกเกล้า” ตรงกัน

แต่พึงทราบว่า “ปก” ในคำว่า “ประชาธิปก” ไม่ใช่คำไทย

คำว่า “ประชาธิปก” แยกศัพท์เป็น ประชา + อธิปก 

(๑) “ประชา”

บาลีเป็น “ปชา” อ่านว่า ปะ-ชา รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน) + ชนฺ (ธาตุ = เกิด) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ น ที่สุดธาตุ และ กฺวิ + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ป + ชนฺ + กฺวิ = ปชนกฺวิ > ปชน > ปช + อา = ปชา 

“ปชา” นักเรียนบาลีมักแปลกันว่า “หมู่สัตว์” ทำให้ผู้ไม่คุ้นสำนวนบาลีเข้าใจไปว่าหมายถึงหมู่สัตว์เดรัจฉาน (animal) แต่ความจริงหมายถึง “หมู่คน” (human being) 

“ปชา” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เกิดมาต่างกันไป” ซึ่งเป็นคำแปลที่ตรงตามสัจธรรม เพราะท่านว่าผู้คนแม้จะมีจำนวนเป็นพันล้านก็ไม่เหมือนกันเลยแม้แต่คนเดียว

“ปชา” หมายถึง คน, ผู้คน, รุ่นของคน, ผู้สืบตระกูล, ลูกหลาน, สัตว์โลก, มนุษยชาติ (progeny, offspring, generation, beings, men, world, mankind)

“ปชา” สันสกฤตเป็น “ปฺรชา” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปฺรชา : (คำนาม) ‘ประชา,’ สันตติ, บุตร์หรือสุดา; ราษฎร, ประชาชนทั่วไป; progeny, offspring; people, subjects.”

บาลี “ปชา” 

สันสกฤต “ปฺรชา” 

ไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ประชา”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ประชา : (คำนาม) หมู่คน เช่น ปวงประชา. (ส. ปฺรชา; ป. ปชา).”

(๒) “อธิปก”

บาลีอ่านว่า อะ-ทิ-ปะ-กะ รากศัพท์มาจาก อธิ (คำอุปสรรค = ยิ่ง, ใหญ่, ทับ) + ปติ (เจ้า, นาย) + ก (พยัญชนะลงท้ายศัพท์ ลงแล้วศัพท์นั้นมีความหมายเท่าเดิม ภาษาไวยากรณ์เรียกว่า “ก–สกรรถ” – กะ-สะ-กัด), ลบ ติ ที่ (ป)-ติ (ปติ > ป)

: อธิ + ปติ = อธิปติ > อธิป + ก = อธิปก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นใหญ่ยิ่ง” หมายถึง ผู้เป็นใหญ่, อธิปกหรือผู้ปกครอง, ผู้มีอำนาจ (mastering, ruling or governed, influenced by)

คำว่า “อธิปก” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

ปชา + อธิปก = ปชาธิปก > ประชาธิปก แปลว่า ผู้เป็นใหญ่แห่งหมู่ชน, ผู้เป็นใหญ่ในหมู่ชน

เป็นอันว่า “ปก” ในคำว่า “ประชาธิปก” ตัดมาจากคำบาลีว่า “อธิปก” อ่านแบบบาลีว่า อะ-ทิ-ปะ-กะ อ่านแบบไทยว่า อะ-ทิ-ปก

“ปก” คำเดียวที่ตัดมาจาก “อธิปก” แปลไม่ได้เพราะไม่เต็มศัพท์ ต้องรวมกันเป็น “อธิปก” จึงจะแปลได้ คือแปลว่า “ผู้เป็นใหญ่ยิ่ง”

ขยายความ :

เรียนบาลี รู้บาลี มีผลดีอย่างหนึ่ง คือเห็นคำไทยหรือคำในภาษาใด ๆ ที่มีรูปคำใกล้เคียงหรือตรงกับคำบาลี ก็สามารถโยงไปหาความรู้จากคำบาลีได้เสมอ และหาแง่มุมในภาษาอันเป็น “ศัพทกรีฑา” คือความสนุกจากภาษา หรือออกกำลังทางภาษาได้ทางหนึ่ง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ภาษาเป็นสมบัติวัฒนธรรมประจำชาติ

: ใช้ภาษาอย่าให้ผิดพลาดเป็นการรักษาชาติอีกทางหนึ่ง

#บาลีวันละคำ (4,747)

11-6-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….