นิติประเพณี (บาลีวันละคำ 4,756)

นิติประเพณี

ยังไม่มีในพจนานุกรม

อ่านว่า นิ-ติ-ปฺระ-เพ-นี

ประกอบด้วยคำว่า นิติ + ประเพณี

(๑) “นิติ”

บาลีเป็น “นีติ” อ่านว่า นี-ติ (โปรดสังเกตว่า บาลีเป็น นี- ไม่ใช่ นิ-) รากศัพท์มาจาก นี (ธาตุ = บรรลุ, ถึง) + ติ ปัจจัย

: นี + ติ = นีติ (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ข้อบัญญัติเป็นเครื่องบรรลุ” “เครื่องนำไปให้บรรลุ” หมายถึง กฎหมาย, กฎ, แบบแผน

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “นีติ” ว่า guidance, practice, conduct, right conduct, propriety; statesmanship, polity (การนำทาง, การปฏิบัติ, ความประพฤติ, ความประพฤติที่ถูกต้อง, การทำที่เหมาะที่ควร; การใช้วิธีปกครอง, การปกครองประชาชน)

โปรดสังเกตว่า ฝรั่งไม่ได้แปล นีติ ว่า law

บาลี “นีติ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “นิติ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“นิติ : นีติ, กฎหมาย, กฎปฏิบัติ, แบบแผน, เยี่ยงอย่าง, ขนบธรรมเนียม, ประเพณี, วิธีปกครอง, เครื่องแนะนำ, อุบายอันดี. (ป., ส. นีติ).”

(๒) “ประเพณี” 

บาลีเป็น “ปเวณี” อ่านว่า ปะ-เว-นี รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + วี (ธาตุ = ทอ, ถัก, สืบต่อ) + ณี ปัจจัย, แผลง อี ที่ วี เป็น เอ (วี > เว)

: ป + วี = ปวี + ณี = ปวีณี > ปเวณี แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่ถักไปเรื่อย” (2) “การสืบต่อไปเรื่อย ๆ”

ข้อควรสังเกต : 

(1) ปกติ ปัจจัยที่เนื่องด้วย ณ (คือมี ณ อยู่ในรูปปัจจัย เช่นในที่นี้ ณี ปัจจัย ก็คือ ณ + อี = ณี) เมื่อลงแล้วมักลบ ณ คงไว้แต่แต่สระที่ ณ อาศัย เช่น ณี ถ้าลบ ณ ก็จะเหลือแต่ อี แต่เฉพาะในคำนี้ลง ณี ปัจจัยแล้วคง ณ ไว้

(2) ศัพท์ว่า “ปเวณี” ท่านมักรัสสะ อี เป็น อิ ใช้เป็น “ปเวณิ” โดยมาก

“ปเวณี” หรือ “ปเวณิ” (อิตถีลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ – 

(1) ม้วนผม, คือผมที่ถักเฉยๆ โดยไม่มีการตกแต่งอย่างใด (a braid of hair, i. e. the hair twisted & unadorned) 

(2) เสื่อหรือสิ่งทอ, เครื่องลาด (a mat, cover) 

(3) ประเพณี, ขนบธรรมเนียม, ความเคยชินหรือกิจวัตร, ประเพณีที่มีมานาน (custom, usage, wont, tradition) 

(4) การสืบสกุล, เชื้อสาย, พันธุ์, เชื้อชาติ (succession, lineage, breed, race) 

บาลี “ปเวณี” และ “ปเวณิ” สันสกฤตเป็น “ปฺรเวณิ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ปฺรเวณิ” และ “ปฺรเวณี” บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปฺรเวณิ, ปฺรเวณี : (คำนาม) ‘ประเวณิ, ประเวณี,’ เกศอันตะบิดและไม่ได้ตกแต่ง (ดั่งสตรีที่สามีไม่อยู่บ้านตะบิดไว้กระนั้น); เครื่องช้าง; the hair twisted, and undecorated (as worn by women in the absence of their husbands); the elephant’s housings.”

โปรดสังเกตว่า สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายไว้ 2 อย่าง คือ the hair (ผม) และ the elephant’s housings (เครื่องช้าง) แต่ไม่มีความหมายว่า custom หรือ tradition (ประเพณี)

ในภาษาไทย เราเอามาใช้เป็น “ประเพณี” และ “ประเวณี”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ – 

(1) ประเพณี : (คำนาม) สิ่งที่นิยมถือประพฤติปฏิบัติสืบ ๆ กันมาจนเป็นแบบแผน ขนบธรรมเนียม หรือจารีตประเพณี. (ส. ปฺรเวณิ; ป. ปเวณิ).

(2) ประเวณี : (คำนาม) การเสพสังวาส, การร่วมรส, ในคําว่า ร่วมประเวณี; ประเพณี เช่น ประเวณีตีงูให้หลังหัก มันก็มักทำร้ายเมื่อภายหลัง. (อภัย). (คำกริยา) ประพฤติผิดเมียผู้อื่น เรียกว่า ล่วงประเวณี. (ส. ปฺรเวณิ; ป. ปเวณิ).

อภิปรายแทรก :

โปรดสังเกตว่า ในภาษาไทย “ประเพณี” และ “ประเวณี” น้ำหนักของความหมายแตกต่างกันมาก คือ “ประเพณี” น้ำหนักอยู่ที่แบบแผน ขนบธรรมเนียม หรือจารีต แต่ “ประเวณี” น้ำหนักอยู่ที่การเสพสังวาสและการร่วมรส เช่นคำว่า ร่วมประเวณี ค้าประเวณี เราไม่พูดว่า ร่วมประเพณี ค้าประเพณี 

…………..

นิติ + ประเพณี = นิติประเพณี

ขยายความ :

ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นคำว่า “นิติประเพณี” ปรากฏในโพสต์ของญาติมิตรท่านหนึ่ง เห็นว่าเป็นคำที่แปลกดี คำว่า “นิติประเพณี” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 และยังไม่เคยเห็นใครใช้มาก่อน จึงไม่ทราบว่า ผู้คิดคำนี้ขึ้นมามีเจตนาจะให้มีความหมายว่าอย่างไร

ผู้เขียนบาลีวันละคำขอเสนอความหมายของคำว่า “นิติประเพณี” ตามอัตโนมัติคือความคิดเห็นส่วนตัวดังนี้ –

คำว่า “นิติประเพณี” หมายถึง –

(1) แบบแผนทางกฎหมายที่ถือปฏิบัติกันจนเป็นประเพณี 

ความหมายนี้ยังนึกตัวอย่างชัด ๆ ไม่ได้ ที่พอจะเข้าเค้าอยู่บ้างก็อย่างเช่นการเลือกตั้ง การเลือกตั้งนั้นเป็น “นิติ” คือเป็นไปตามหลักกฎหมาย เมื่อมีการเลือกตั้ง ผู้มีสิทธิ์เลือกตั้งก็พากันไปลงคะแนนเลือกตั้ง ทำกันเช่นนี้เสมอมา จนถือได้ว่าเป็น “ประเพณี” อย่างหนึ่ง เมื่อมีการเลือกตั้ง ถ้าผู้มีสิทธิ์เลือกตั้งไม่ไปลงคะแนนเลือกตั้งโดยไม่มีเหตุอันควร ก็รู้สึกกันว่าทำผิดประเพณี

(2) ประเพณีที่ปฏิบัติตามกฎหมาย เช่น ชายหญิงแต่งงานกันแล้วจดทะเบียนสมรสตามกฎหมาย

แต่งงานกัน เป็น “ประเพณี” จดทะเบียนสมรส เป็น “นิติ” (การปฏิบัติตามกฎหมาย)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ไม่ใช่พาล ถ้าไม่มีสันดานประพฤติผิด

: ไม่ใช่บัณฑิต ถ้าประพฤตผิดจนเป็นประเพณี

#บาลีวันละคำ (4,756)

20-6-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….