ชัยสมรภูมิ (บาลีวันละคำ 4,767)

ชัยสมรภูมิ

รบกันได้ทุกภูมิ

อ่านว่า ไช-สะ-หฺมอน-ระ-พูม ก็ได้ 

อ่านว่า ไช-สะ-หฺมอ-ระ-พูม ก็ได้ 

(ตามนัยแห่งพจนานุกรมฯ)

แยกศัพท์เป็น ชัย + สมร + ภูมิ 

(๑) “ชัย”

บาลีเป็น “ชย” อ่านว่า ชะ-ยะ รากศัพท์มาจาก ชิ (ธาตุ = ชนะ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ ชิ เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อย (ชิ > เช > ชย) 

: ชิ + ณ = ชิณ > ชิ > เช > ชย แปลตามศัพท์ว่า “การชนะ” หมายถึง การปราบ, การพิชิต, ชัยชนะ (vanquishing, overcoming, victory)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ชัย, ชัย– : (คำนาม) การชนะ, ความชนะ. (ป., ส.).”

(๒) “สมร”

บาลีอ่านว่า สะ-มะ-ระ รากศัพท์มาจาก สํ (พร้อมกัน, ร่วมกัน) + อรฺ (ธาตุ = เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ม (สํ > สม)

: สํ > สม + อรฺ = สมร + อ = สมร แปลตามศัพท์ว่า “การกระทำที่ไปด้วยกัน” (คือเมื่อฝ่ายหนึ่งกระทำ อีกฝ่ายหนึ่งก็กระทำตอบต่อการกระทำนั้น จึงชื่อว่ากระทำไปด้วยกัน) หมายถึง การรบ, การต่อสู้, สงคราม (battle, fight, war)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“สมร : (คำนาม) สงคราม, ยุทธ์, การรบ; war, battle, conflict.”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สมร ๑, สมร– : (คำนาม) การรบ, การสงคราม. (ป., ส.).”

(๓) “ภูมิ”

บาลีอ่านว่า พู-มิ รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + มิ ปัจจัย

: ภู + มิ = ภูมิ แปลตามศัพท์ว่า “สถานที่มีอยู่เป็นอยู่แห่งสัตว์โลก” มีความหมายหลายอย่าง กล่าวคือ พื้นดิน, ดิน, แผ่นดิน, สถานที่, ถิ่น, แคว้น, แถบ, ภูมิภาค, พื้น, พื้นราบ, ขั้นตอน, ระดับ (ground, soil, earth, place, quarter, district, region, plane, stage, level)

ในภาษาไทยใช้ทับศัพท์ว่า “ภูมิ” เหมือนบาลี ถ้าอยู่ท้ายคำอ่านว่า พูม ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย อ่านว่า พู-มิ-

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ภูมิ” ไว้ 3 คำ บอกไว้ดังนี้

(1) ภูมิ ๑, ภูมิ– : (คำนาม) แผ่นดิน, ที่ดิน.

(2) ภูมิ ๒ : (คำนาม) พื้น, ชั้น, พื้นเพ; ความรู้ เช่น อวดภูมิ อมภูมิ.

(3) ภูมิ ๓ : (คำวิเศษณ์) สง่า, โอ่โถง, องอาจ, ผึ่งผาย, เช่น วางภูมิ.

ในที่นี้หมายถึง “ภูมิ” ตามข้อ (1) 

การประสมคำ :

๑ สมร + ภูมิ = สมรภูมิ แปลตามศัพท์ว่า “แผ่นดินเป็นที่รบกัน” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“สมรภูมิ : (คำนาม) รณภูมิ, สนามรบ; battle-field, the field of battle.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สมรภูมิ : (คำนาม) สนามรบ. (ส.).”

๒ ชัย + สมรภูมิ = ชัยสมรภูมิ แปลตามศัพท์ว่า “แผ่นดินเป็นที่รบกันเพื่อชัยชนะ” = สนามรบที่ได้รับชัยชนะ > สนามรบแห่งชัยชนะ 

ความหมาย: มีสงครามคือการรบกันเกิดขึ้น ฝ่ายเราได้ส่งทหารเข้ารบหรือร่วมรบ และสุดท้ายได้รับชัยชนะ จึงสร้างอนุสรณ์สถานขึ้นเป็นที่ระลึกถึงชัยชนะ และเรียกอนุสรณ์สถานนั้นว่า “อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ”

ขยายความ :

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ที่คำว่า “อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ” (อ่านเมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม 2568 เวลา 20:30 น.) กล่าวถึงอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิไว้ตอนหนึ่ง ดังนี้ –

…………..

อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิสร้างขึ้นเพื่อเทิดทูนวีรกรรมของทหาร ตำรวจ และพลเรือนที่เสียชีวิตไปในกรณีพิพาทระหว่างไทยกับฝรั่งเศส เรื่องการปรับปรุงพรมแดนไทยกับอินโดจีนฝรั่งเศส ซึ่งในครั้งนั้นมีผู้เสียชีวิต 59 คน ทั้งทหาร ตำรวจ และพลเรือน โดยพลเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา เป็นผู้วางศิลาฤกษ์เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2484 และจอมพลแปลก พิบูลสงคราม เป็นผู้ทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2485 สถาปนิกผู้ออกแบบอนุสาวรีย์คือ หม่อมหลวงปุ่ม มาลากุล

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ชนะอื่นหมื่นแสนในแดนไตร

: ชนะใจตัวเองจึงเก่งจริง

#บาลีวันละคำ (4,767)

1-7-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….