กินนร – กินรี (บาลีวันละคำ 4,866)

30 พฤศจิกายน 2025 suriyan bunthae

กินนร – กินรี

คนอะไร

“กินนร” อ่านว่า กิน-นอน

“กินรี” อ่านว่า กิน-นะ-รี

ภาษาบาลีมีคำหลัก 2 คำ คือ กึ + นร

(๑) “กึ”

อ่านว่า กิง เป็นศัพท์จำพวกนิบาตบอกความถาม นิบาตจำพวกนี้ หนังสือบาลีไวยากรณ์ วจีวิภาคที่ 2 นามและอัพพยศัพท์ พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส แสดงไว้ 8 ศัพท์ ดังนี้ –

กึ = หรือ, อะไร

กถํ = อย่างไร

กจฺจิ = แลหรือ

นุ = หนอ

นนุ = มิใช่หรือ

อุทาหุ = หรือว่า

อาทู = หรือว่า

เสยฺยถีทํ = อย่างไรนี้

“กึ” แปลเป็นไทยว่า “หรือ” (เช่น ดีหรือ) และ “อะไร” (เช่น นี่อะไร)

(๒) “นร”

บาลีอ่านว่า นะ-ระ รากศัพท์มาจาก –

(1) นี (ธาตุ = นำไป) + อร ปัจจัย, “ลบสระหน้า” คือลบ อี ที่ นี (นี > น)

: นี > น + อร = นร แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้นำไป” (2) “ผู้นำไปสู่ความเป็นใหญ่”

(2) นรฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป; นำไป) + อ (อะ) ปัจจัย

: นรฺ + อ = นร แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้ดำเนินไปสู่ภพน้อยภพใหญ่” (2) “ผู้อันกรรมของตนนำไป” (3) “ผู้ถูกนำไปตามกรรมของตน”

“นร” (ปุงลิงค์) ความหมายที่เข้าใจกันคือ “คน” (man) (ปกติไม่จำกัดว่าหญิงหรือชาย)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ขยายความไว้ว่า in poetry esp. a brave, strong, heroic man (โดยเฉพาะในบทร้อยกรอง หมายถึงคนผู้กล้าหาญ, แข็งแกร่ง, วีรบุรุษ)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“นร– : (คำนาม) คน, ชาย, เพศหญิงใช้ว่า นรี หรือ นารี, นิยมใช้เป็นคำหน้าสมาส เช่น นรเทพ นรสิงห์. (ป., ส.).”

กึ + นร แปลงนิคหิตที่ กึ เป็น นฺ (กึ > กินฺ)

: กึ + นร = กึนร > กินฺนร (กิน-นะ-ระ) แปลว่า “คนหรือ” หรือ “คนอะไร” หมายความว่า เมื่อเห็นสิ่งมีชีวิตชนิดนี้แล้วชวนให้สงสัยว่า นี่เป็นคนหรือ หรือว่าเป็นอะไรกันแน่

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “กินฺนร” ตามศัพท์ว่า what-man (คนอะไร) และบอกความหมายไว้ว่า a little bird with a head like a man’s (นกตัวเล็ก ๆ มีหัวคล้ายมนุษย์)

บาลี “กินฺนร” ใช้ในภาษาไทยเป็น “กินนร” อ่านว่า กิน-นอน พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กินนร : (คำนาม) อมนุษย์ในนิยาย มี ๒ ชนิด ชนิดหนึ่งเป็นครึ่งคนครึ่งนก ท่อนบนเป็นคน ท่อนล่างเป็นนก อีกชนิดหนึ่งมีรูปร่างเหมือนคน เมื่อจะไปไหนมาไหน ก็ใส่ปีกใส่หางบินไป.”

กินฺนร + อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ = กินฺนรี

บาลี “กินฺนรี” ใช้ในภาษาไทยเป็น “กินริน” (กิน-นะ-ริน) และ “กินรี” (กิน-นะ-รี) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กินริน, กินรี : (คำที่ใช้ในบทร้อยกรอง) (คำนาม) กินนรเพศหญิง เช่น ดุจกินรินแน่ง พักตราแพ่งมานุษย์. (ม. คําหลวง ทานกัณฑ์), กินรีแอ่นกินรากร. (ม. คําหลวง วนปเวสน์).”

ขยายความ :

คลังความรู้ของสำนักงานราชบัณฑิตยสภา มีเรื่อง กินนร กินรี เผยแพร่เมื่อ 12 กุมภาพันธ์ 2556 มีข้อความดังนี้ –

…………..

กินนร กินรี

ในวรรณคดีไทยหลายเรื่องมีการพูดถึงกินนรกับกินรี พจนานุกรมศัพท์วรรณกรรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน อธิบายว่า กินนรกับกินรี เป็นอมนุษย์ในเทพนิยาย กินนรเป็นเพศชาย และกินรีเป็นเพศหญิง แต่ก็มักเรียกปน ๆ กันไป กินนร หมายถึงทั้ง ๒ เพศก็มี กินนรกับกินรีอาศัยอยู่ในป่าหิมพานต์ และอาจอยู่กันเป็นบ้านเมือง มีกษัตริย์ปกครอง เช่น กินนรกับกินรีในบทละครเรื่อง นางมโนห์รา-พระสุธน ก็บอกว่ามีบ้านเมืองของกินนรอยู่เชิงเขาไกรลาส

พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ อธิบายว่า กินนร มี ๒ ชนิด ชนิดหนึ่งเป็นครึ่งคนครึ่งนก ท่อนบนเป็นคน ท่อนล่างเป็นนก อีกชนิดหนึ่งมีรูปร่างเหมือนคน เมื่อจะไปไหนมาไหน ก็ใส่ปีกใส่หางบินไป กินนรชนิดแรกนั้น เรามักเห็นกันบ่อย ๆ ในภาพวาดและรูปปั้น เช่นที่อยู่ในบริเวณวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เป็นรูปครึ่งคนครึ่งนก ส่วนที่มีรูปเป็นมนุษย์และใส่ปีกหางบินได้นั้น สารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่ม ๓ กล่าวว่า ตรงกับรูปสลักที่มหาสถูปโบโรบุโดในเกาะชวา ประเทศอินโดนีเซีย นางมโนห์ราในบทละครเก่าแก่ของไทยก็อยู่ในกินนรจำพวกที่ ๒ นี้ด้วย เมื่อนางจะถูกบูชายัญก็ร้องขอปีกหางมาสวมใส่ เพื่อรำถวายเทวดาเป็นครั้งสุดท้าย แต่เมื่อได้ปีกหางแล้วก็บินหนีกลับไปนครของนางที่ป่าหิมพานต์

ในเรื่องของอินเดีย กล่าวว่าพวกกินนรนั้น ถ้าได้คู่สู่สมเป็นสามีภรรยากันแล้วย่อมมีความรักใคร่ซื่อตรงต่อกันเสมอ เมื่อกวีอินเดียกล่าวถึงความรักระหว่างหญิงชายที่บริสุทธิ์ซื่อตรงต่อกัน ก็มักยกเอาความรักของกินนรขึ้นมาเปรียบ วรรณคดีไทยที่มีชื่อของกินนรกินรีปรากฏอยู่เสมอมีอยู่หลายเรื่อง ที่เป็นเรื่องของกินนรโดยตรง เช่น บทละครเรื่องมโนห์รา และที่เป็นส่วนหนึ่งของบทบรรยายและบทพรรณนาก็มีมากในวรรณกรรมต่าง ๆ เช่นในไตรภูมิโลกวินิจฉัย ของพระยาธรรมปรีชา เรียบเรียงขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช.

อิสริยา เลาหตีรานนท์

…………..

ข้อสังเกต :

บาลี “กินฺนร” ใช้ในภาษาไทยเป็น “กินนร” มี น 2 ตัว แยกได้เป็น กิน + นร

บาลี “กินฺนรี” ก็ควรใช้ในภาษาไทยเป็น “กินนริน” และ “กินนรี” มี น 2 ตัวเหมือน “กินนร” คือแยกเป็น กิน + นริน และ กิน + นรี แต่พจนานุกรมฯ ใช้เป็น “กินริน” และ “กินรี” มี น ตัวเดียว