เภทภัย (บาลีวันละคำ 4,784)

30 ตุลาคม 2025 suriyan bunthae

เภทภัย

ภัยแบบไหน

อ่านว่า เพด-ไพ

ประกอบด้วยคำตามที่ตาเห็นว่า เภท + ภัย

(๑) “เภท”

บาลีอ่านว่า เพ-ทะ รากศัพท์มาจาก ภิทฺ (ธาตุ = แตก, ทำลาย) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง อิ ที่ ภิ-(ทฺ) เป็น เอ (ภิ > เภ)

: ภิทฺ + อ = ภิท > เภท (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การแตก” “การทำให้แตก”

“เภท” ใช้ในความหมาย 2 อย่าง คือ –

(1) การทำให้แตก, การพราก, การแยกออก, ความไม่สามัคคี, ความแตกร้าว (breaking, rending, breach, disunion, dissension)

(2) ประเภท, ชนิด (sort, kind), (คำคุณศัพท์) ประกอบด้วย, เหมือน (consisting of, like)

ในที่นี้ “เภท” มีความหมายตามข้อ (1)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เภท : (คำนาม) การแบ่ง, การแตกแยก, การทำลาย, มักใช้เป็นส่วนท้ายของสมาส, เช่น สามัคคีเภท สังฆเภท; ส่วน, ภาค; ความแตกต่าง, ความแปลก; ชนิด, อย่าง. (คำกริยา) แตก, หัก, ทำลาย, พัง. (ป., ส.).”

(๒) “ภัย”

บาลีเป็น “ภย” อ่านว่า พะ-ยะ รากศัพท์มาจาก ภี (ธาตุ = กลัว) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อี (ที่ ภี) เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย

: ภี + ณ = ภีณ > ภี > เภ > ภย (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความกลัว”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภย” เป็นอังกฤษว่า fear, fright, dread (ความกลัว, ความหวาดหวั่น, สิ่งที่น่ากลัว)

บาลี “ภย” สันสกฤตก็เป็น “ภย”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“ภย : (คำวิเศษณ์) อันน่ากลัว; frightful; dreadful. – (คำนาม) ‘ภย. ภัย,’ ความกลัว; อันตราย; fear; danger or peril.”

“ภย” ใช้ทับศัพท์ในภาษาไทยว่า “ภัย”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภัย : (คำนาม) สิ่งที่น่ากลัว, อันตราย, เช่น อัคคีภัย คือ ภัยที่เกิดจากไฟ อุทกภัย คือ ภัยที่เกิดจากน้ำ. (ป., ส. ภย).”

ความหมายของ “ภย” ในบาลีคือ “ความกลัว” (fear) หรือ “สิ่งที่น่ากลัว” (fright) แต่ “ภัย” ในภาษาไทยน้ำหนักของความหมายอยู่ที่ “อันตราย” (danger, dangerous)

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ที่ฝรั่งชาติอังกฤษเป็นผู้ทำไม่ได้แปล “ภย” ว่า danger หรือ dangerous

เภท + ภัย = เภทภัย (เพด-ไพ) ตามรูปศัพท์ควรเป็นคำสมาส แปลจากหลังมาหน้า

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เภทภัย : (คำนาม) ภัยต่าง ๆ.”

ขยายความ :

คำว่า “เภทภัย” พจนานุกรมฯ บอกความหมายไว้สั้น ๆ ว่า “ภัยต่าง ๆ” ดังจะให้เข้าใจว่า “เภท” หมายถึง “ต่าง ๆ”

“เภทภัย” ถ้าตกลงกันว่าสะกดอย่างนี้ หากจะแปลให้คล้อยตามความหมายของศัพท์คือ “เภท-” ก็ควรจะแปลว่า “ภัยที่ทำให้แตกทำลาย” หมายความว่า เมื่อภัยชนิดนี้เกิดขึ้นกับสิ่งใด ก็ทำให้สิ่งนั้นแตกทำลายไป คือสูญเสียสภาพปกติของสิ่งนั้น ๆ ไป จึงเรียกภัยนั้นว่า “เภทภัย”

แต่ถ้า “เภท” เป็นเพียงคำเสริมที่เติมเข้ามาข้างหน้าคำหลักคือ “ภัย” “เภทภัย” ก็มีความหมายเท่ากับ “ภัย” คำเดียว และไม่ต้องคำนึงว่าคำที่เติมเข้ามาซึ่งออกเสียงว่า เพด จะสะกดอย่างไร

ผู้เขียนบาลีวันละคำอ่านโพสต์ของญาติมิตรท่านหนึ่ง ท่านสะกดคำนี้เป็น “เพศภัย” คือ “เภท” กลายเป็น “เพศ” เป็นคนละคำคนละความหมายไปเลย

เมื่อเราตกลงกันแล้วว่า คำนี้สะกดเป็น “เภทภัย” (ตามพจนานุกรมฯ) เมื่อจะเขียนคำนี้ก็ต้องสะกดตามนี้ ถ้าไม่แน่ใจว่าสะกดอย่างไรกันแน่ ก็แก้ด้วยวิธีเปิดพจนานุกรมฯ ซึ่งระบบไฮเทคในปัจจุบันนี้ไม่ควรที่ใครจะอ้างว่าหาพจนานุกรมฯ มาเปิดดูไม่ได้ ไม่ควรเขียนไปตามความเข้าใจเอาเอง

ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นว่า ทุกวันนี้เราปล่อยปละละเลยเรื่องการใช้ภาษากันมาก อ้างกันแต่ว่าเขียนแล้วอ่านเข้าใจว่าจะสื่ออะไรเท่านั้นพอ จะสะกดผิดถูกอย่างไรไม่รับรู้ ภาษาผิด ๆ จึงระบาดทั่วไปหมด ไม่มีใครเห็นความสำคัญ และไม่คิดจะแก้ไข

อุปมาเหมือน-ในพื้นที่ซึ่งมียวดยานพาหนะผ่านไปมาหนาแน่น เรามีกฎอยู่ว่า จะข้ามถนนต้องข้ามตรงทางม้าลาย

ใครจะข้ามถนนก็ต้องไปข้ามตรงทางม้าลายตามกฎ

ถ้าใครบอกว่า ข้ามตรงไหนได้ก็ข้ามไปเลย ข้ามแล้วปลอดภัยก็ข้ามได้เลย ไม่จำเป็นต้องไปข้ามตรงทางม้าลาย

ใครทำแบบนี้ก็คือทำลายกฎ ฉันใด

การใช้ภาษา โดยเฉพาะการสะกดคำ เรามีกฎอยู่ว่า ให้สะกดตามพจนานุกรมฯ (ปัจจุบันนี้คือ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554)

เวลาเขียนหนังสือ จะเขียนคำไหนก็ต้องสะกดตามพจนานุกรมฯ

ถ้าใครบอกว่า จะสะกดอย่างไรก็เขียนลงไปเลย เขียนแล้วเข้าใจตรงกันว่าสื่อถึงอะไรก็ใช้ได้แล้ว ไม่จำเป็นต้องสะกดตามพจนานุกรมฯ

ใครทำแบบนี้ก็คือทำลายกฎ ฉันนั้น

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ภาษาเป็นสมบัติวัฒนธรรมประจำชาติ

: ใช้ภาษาผิดพลาดคือการทำลายสมบัติของชาติตัวเอง