ชัยชนะ (บาลีวันละคำ 4,799)

ชัยชนะ

หญ้าปากคอกอีกคำหนึ่ง

อ่านว่า ไช-ชะ-นะ

ประกอบด้วยคำว่า ชัย + ชนะ 

(๑) “ชัย”

บาลีเป็น “ชย” อ่านว่า ชะ-ยะ รากศัพท์มาจาก ชิ (ธาตุ = ชนะ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ ชิ เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อย (ชิ > เช > ชย) 

: ชิ + ณ = ชิณ > ชิ > เช > ชย แปลตามศัพท์ว่า “การชนะ” หมายถึง การปราบ, การพิชิต, ชัยชนะ (vanquishing, overcoming, victory)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ชัย, ชัย– : (คำนาม) การชนะ, ความชนะ. (ป., ส.).”

(๒) “ชนะ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ชนะ” ไว้ 2 คำ บอกไว้ว่า – 

(1) ชนะ ๑ : (คำกริยา) ทำให้อีกฝ่ายหนึ่งพ่ายแพ้.

(2) ชนะ ๒ : (คำนาม)  ชื่อกลองสองหน้า ลักษณะคล้ายกลองแขกหรือกลองมลายู ตีด้วยไม้ปลายงอ เป็นเครื่องประโคมของหลวง มีกลองชนะทอง เงิน เขียว หรือแดง ใช้ตีตามลำดับอิสริยยศและบรรดาศักดิ์.

“ชนะ” ในที่นี้ใช้ในความหมายตามข้อ (1) หรือ “ชนะ ๑” 

พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “ชนะ” เป็นภาษาอะไรหรือมาจากภาษาอะไร 

บาลีมีคำว่า “ชย” (ดังแสดงรากศัพท์ข้างต้น) อ่านว่า ชะ-ยะ แปลเป็นไทยว่า “การชนะ” เราเอามาใช้ทับศัพท์ เขียนเป็น “ชัย” อ่านว่า ไช แต่พจนานุกรมฯ เก็บคำนี้ไว้อีก 2 รูป คือ “ชย” และ “ชย-” (ขีดหลัง ย– หมายถึงกรณีมีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) บอกคำอ่านว่า ชะ-ยะ

แต่ “ชย” เขียนแบบไทยได้อีกรูปหนึ่งเป็น “ชยะ” (มีสระอะหลัง ย) อ่านว่า ชะ-ยะ

ถ้าไม่คิดว่าเป็นการ “จับบวช” หรือลากเข้าบาลี ก็เหมาะอย่างยิ่งที่จะสันนิษฐานว่า “ชนะ” เพี้ยนมาจาก “ชยะ” นั่นเอง คือตั้งใจจะพูดว่า ชะ-ยะ นั่นแหละ แต่พูดเพี้ยนเป็น “ชนะ” นานเข้าก็เลยเขียนผิดเป็น “ชนะ” ไปด้วย แล้วใช้กันไปจนกลายเป็นอีกคำหนึ่งขึ้นมา 

ท่านผู้ใดแน่ใจว่า คำว่า “ชนะ” มีที่ไปที่มาที่ “เข้าท่า” และชัดเจนกว่านี้ ขอความกรุณานำเสนอเพื่อเป็นองค์ความรู้กัน จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง

ขยายความ :

ชัย + ชนะ = ชัยชนะ อยู่ในฐานะเป็นคำซ้ำซ้อนหรือซ้ำความได้คำหนึ่ง คือทั้ง “ชัย” ทั้ง “ชนะ” มีความหมายเท่ากันเหมือนกัน เทียบกับคำไทยที่เราคุ้นก็อย่างเช่น “ถนนหนทาง” ทั้ง “ถนน” ทั้ง “หน” ทั้ง “ทาง” มีความหมายเท่ากันเหมือนกัน

คำว่า “ชัยชนะ” เราพูด-เขียนกันทั่วไปจนคุ้นหูคุ้นตาคุ้นมือ แต่คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

แถม :

คำว่า “ชัยชนะ” ภาษาอังกฤษที่เราคุ้นคือ victory

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล victory เป็นบาลีดังนี้: 

(1) jaya ชย (ชะ-ยะ) = การชนะ

(2) vijaya วิชย (วิ-ชะ-ยะ) = “ชนะพิเศษ” > การชนะเหนือศัตรู

(3) kaṭaggāha กฏคฺคาห (กะ-ตัก-คา-หะ) = คว้าชัยชนะ

(4) jinana ชินน (ชิ-นะ-นะ) = การชนะ

…………..

โปรดสังเกต: คำที่ (4) ที่หมายถึง การชนะ บาลีเป็น “ชินน” อ่านว่า ชิ-นะ-นะ มี -นะ เป็นพยางค์ท้าย

ชินนะ 

ชนะ

ใกล้เคียงกันมาก 

เผลอ ๆ “ชนะ” อาจเพี้ยนมาจาก “ชินนะ” ก็เป็นได้!

เรียนบาลีมีช่องทางสันนิษฐานถ้อยคำได้มากกว่าไม่ได้เรียนบาลี

…………..

ดูก่อนภราดา!

: อัตตา  หะเว  ชิตัง  เสยโย*

: ชนะใครก็ไม่โก้เท่ากับชนะใจตัวเอง

…………..

*สหัสวรรค ธรรมบท พระไตรปิฎกเล่ม 25 ข้อ 18

#บาลีวันละคำ (4,799)

2-8-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….